ده‌ق و ره‌خنه‌

خوێندنه‌وه‌یه‌کی ته‌ئویلیانه‌ی چیرۆکی "گۆڕستان"ی ناسری وه‌حیدی


"ده‌نگ سه‌ر چاوه‌که‌ی خۆی بزر ده‌کا،
نووسه‌ر ئاوقای مه‌رگی خۆی ده‌بێ و
 نووسین ده‌ست پێ ده‌کا"
رۆڵان بارت



                                                                                  *رامان سۆفی سوڵتانی

نووسه‌ر له‌‌م کورته‌ چیرۆکه‌ دا هه‌ڵوێستێکی ئینسانی خۆی تێکه‌ڵ به‌ هونه‌ر و وشه‌ ده‌کاته‌ دژ به‌ نه‌ریتێکی دێرینی کۆمه‌ڵگاکه‌ی خۆی.ده‌یهه‌وێ سه‌ر له‌ ژانێکی نه‌دیاری خه‌ڵکه‌که‌ی هه‌ڵداته‌وه‌، که‌ په‌تاو یاوه‌که‌ی له‌ کۆنه‌وه‌ هه‌ر به‌ ناو پێشه‌ و ده‌ماریاندا دێ و ده‌چێ. له‌م چیرۆکه‌دا به‌ ده‌ور گێڕانی دوو که‌سی سه‌ره‌کی چیرۆک ،یه‌که‌م ئه‌سمه‌ر – وه‌ک کارگێڕی چیرۆک – دووهه‌م " که‌ژاڵ "-پاڵه‌وانی یه‌که‌می چیرۆک-ده‌گه‌ینه‌ ئامانجێک بۆ چاره‌سه‌ر کردنی کێشه‌یه‌کی کۆمه‌ڵ.

به‌ سه‌رنج دان به‌و خاڵانه‌: چیرۆک هه‌مووی له‌ شوێنێکی نه‌گۆڕدا به‌رێوه‌ چووه‌

هه‌موو باسه‌کان بۆ گێڕانه‌وه‌ی یه‌ک رووداوی سه‌ره‌کی ته‌رخان کراون .

گۆڕانی کاته‌کانیش به‌ شێوه‌یه‌کی رێک و پێک و ئه‌ستوونین و نابنه‌ هه‌گه‌ری لێک هه‌ڵپچڕان و درێژ دادڕی رووداوه‌کان،ده‌کرێ بڵێین گۆڕستان شانۆنامه‌یه‌که‌ له‌ پێنج په‌رده‌دا:

ده‌ق و ره‌خنه‌

گۆڕستان

ناسر وه‌حیدی

پێی گوتم :ئه‌سمه‌ر!ئه‌وه‌ یان هیچ که‌س!

گه‌ڕامه‌وه‌ بۆ لای گۆڕه‌که‌ی باوکم.له‌ ته‌نیشت گۆڕه‌که‌ که‌ژاڵم دیت.کراسێکی ڕه‌شی ساده‌ی له‌ به‌ر دابوو،خۆی دابوو به‌ سه‌ر گۆڕێکدا و بالۆره‌ی ده‌گووت و خۆی ده‌لاوانه‌وه‌.ده‌نک ده‌نک فرمێسک به‌ چاوه‌ کاڵه‌که‌یدا ده‌هاته‌ خوار.خه‌م و په‌ژاره‌ له‌ دیمه‌نی ده‌چۆڕاوه‌.به‌ ئه‌سپایی ده‌ستم نا سه‌ر شانی و له‌ گۆڕه‌که‌ دوورم خسته‌وه‌. به‌ره‌و ماڵ که‌وتینه‌ ڕێ.له‌و ماوه‌یه‌دا دڵخۆشیم ده‌داوه‌.پێم گوت:تۆ هه‌وه‌ڵی ته‌مه‌نته‌ جوان و جه‌حێڵی زۆر که‌ست پێ ڕازی ده‌بێ.ئێستا ده‌سته‌ خوشکه‌کانمان مێردیان نه‌کردوه‌.کاکم دوای ئه‌و ماوه‌ دوور و درێژه‌ که‌ له‌ هه‌نده‌ران گه‌ڕاوه‌ته‌وه‌ ته‌نیا ئافره‌تێک که‌ لێی پرسیوه‌ تۆ بووی.که‌ژاڵ ده‌زانم ئاخره‌که‌ی شوو ده‌که‌یه‌وه‌.خۆ شوکور منداڵیشت نیه‌.

ناساندنی کتێبی تازه‌

سه‌مای سه‌رسامی"

کۆمه‌ڵه‌ شێعری شاعیری لا و" ئه‌رسه‌لان چه‌ڵه‌بی"ه‌ ،له‌ هه‌شتاو هه‌شت لاپه‌ڕه‌ دا به‌ هه‌ژماری
 1000دانه‌ له‌ سلێمانی له‌ ژێر چاپ هاتۆته‌ ده‌ر.

ئه‌م کۆ شێعره‌ 56 کورته‌ شێعر ده‌گرێته‌ خۆی که‌ به‌ دوو پێشه‌کی یه‌که‌میان هی شاعیر "یونس ره‌زایی"ه‌ و دووهه‌میان شاعیری سه‌مای سه‌رسامی خۆی بۆی نووسیوه‌.شاعیر ده‌ڵێ ئه‌م شێعرانه‌ی به‌رهه‌می ساڵه‌کانی 1384 تا 1388 ی هه‌تاوی ئه‌ون.دهنووسێ که‌ به‌رهه‌م هێنانی ئه‌م شێعرانه‌ هه‌وڵێکه‌ بۆ خستنه‌ ڕووی ئه‌زموونێکی جیاواز چ له‌ رووی زمانی و چ له‌ رووی ماناییه‌وه‌ هه‌ر وه‌ها هه‌وڵدانه‌ بۆ پێکهێنانی ده‌ربڕینێکی جیاواز له‌ ڕووی مانا و فۆڕمه‌وه‌ .

شێعرێکی "سیلویا پلات"

 سیلویا پلات

وێچوونه‌کان

من رازێکم

له‌ نۆ بڕگه‌دا

فیلێک

گه‌وره‌ ماڵێک

شووتیه‌کی وێڵ له‌نێوان دوو باداک دا

میوه‌یه‌کی سوور

تۆپێک

یان کۆته‌ره‌ دارێکی شێدار
نۆردوو نانێکی له‌ ژێڵڵا هاتوو
باخه‌ڵێک پڕ له‌ پووڵی تازه‌
له‌ کۆمه‌ڵێک شت ومه‌ک ده‌چم
قوڵه‌ گۆچانێک به‌ مانگا و گوێلکه‌که‌یه‌وه‌
جانتایه‌ک پڕ له‌ سێوی کاڵ
له‌ ناو شه‌مه‌نده‌فه‌رێک دا
که‌ ناکرێ دابه‌زی لێی

Metaphors

I'm a riddle in nine syllables.

An elephant, a ponderous house,

A melon strolling on two tendrils.

O red fruit, ivory, fine timbers!

This loaf's big with its yeasty rising.

Money's -minted in this fat purse.

I'm a means, a stage, a cow in calf.

I've eaten a bag of green apples,

Boarded the train there's no getting off.

ده‌قه‌ ئینگلیسیه‌که‌ییم له‌م ماڵپه‌ڕه‌ وه‌گرتووه.ئێره‌ کورته‌ی ژیان و نیزیک به‌ هه‌مووی شێعره‌کانی سیلویا پلاتی له‌ خۆ گرتووه‌.‌:   americanpoems

فۆرمالیسمی ڕووسی

سیرووس شه‌میسا

و.ئه‌حمه‌د چاک

فۆرمالیسم یه‌کێک له‌و ڕێبازه فیکری و ڕه‌خنه‌ییانه بوو که هه‌وڵی ده‌دا ئه‌ده‌بیات له ڕوانگه‌ی زمانناسییه‌وه تاوتوێ بکات. له ساڵی 1919 له شاری پێتریسبورگی ڕووسیا ئه‌نجوومه‌نێک به ناوی (ئه‌نجوومه‌نی تۆژینه‌وه له زمانی ئه‌ده‌بی‌دا)

(society for the study of literary language) دامه‌زرا یان (ئه‌نجوومه‌نی تۆژینه‌وه‌ی زمانی شێعری)(society for investigation of poetic) که کورتکراوه‌که‌ی ده‌بێته (opojaz). ئه‌ندامانی به‌ناوبانگی ئه‌و گرووپه که‌سانێکی وه‌کوو (بوریس‌ئاخێن‌باوم ـ شیکلۆفسکی ـ یاکو‌بیسکی) بوون. هاوکات له‌گه‌ڵ ئه‌وانه گرووپێکی‌تر (1915) ئه‌نجوومه‌نی زمانه‌وانی مۆسکۆیان (Moscow lingustic circle) دامه‌زراندبوو. چالاکی ئه‌وانه زیاتر لایه‌نی زمانه‌وانی ده‌گرته‌خۆ. ئه‌و دوو ئه‌نجوومه‌نه به‌یه‌که‌وه هاوکاریان هه‌بوو و هه‌ردووکیان له‌ژێر سه‌ردێڕی فۆرمالیسم پێناسه کراون.

به‌بڕوای فۆرمالیسته‌کان ئه‌ده‌بیات ته‌نیا کێشه‌یه‌کی زمانییه. که‌وابوو ده‌توانین بڵێین که زمانی ئه‌ده‌بی یه‌کێکه له جۆره‌کانی زمان و ده‌بێ له‌ڕوانگه‌ی زمانناسییه‌وه تۆژینه‌وه‌ی بۆ بکرێ. ئه‌وان پێیان وابوو به‌رهه‌می ئه‌ده‌بی ته‌نیا فۆرمه و له‌سه‌ر ئه‌وه جه‌ختیان ده‌کرده‌وه که ده‌بێ بۆ تاوتوێ‌کردنی به‌رهه‌می ئه‌ده‌بی فۆڕم گرینگ بێ نه‌ک ناوه‌رۆک. ..

رۆڵان بارت و "مه‌رگی نووسه‌ر" له‌ به‌ستێنی ره‌خنه‌ی مۆدێڕندا

‌ "ئه‌ده‌بیات نووسینه‌وه‌ی تێکته‌نراوی نیشانه‌کانه‌ .جۆرێکه‌ له‌ مه‌شق و ته‌جرووبه‌ کردن.ته‌جرووبه‌ کردنی نووسین." رۆڵان بارت

جۆری هاونشینی ئه‌م چه‌ند پیته‌ ساده‌یه‌ ی سه‌ره‌وه‌ بوون به‌ بنه‌مای لێکترازانێکی فیکری و به‌ خۆداچوونه‌وه‌یه‌کی بوێرانه‌ی تێگه‌ییشتنه‌کانی هاوچه‌رخ.

هه‌واڵی مه‌رگی خودای نیچه‌ چه‌نده‌ کاریگه‌ری هه‌بوو له‌ سه‌ر لێکترازانی پێوه‌ندیه‌ ئیدۆلۆژی و شیکاریه ‌فه‌لسه‌فیه‌کانی سه‌رده‌م،گوتاری مه‌رگی نووسه‌ری "رۆڵان بارت"یش هێنده‌ کاریگه‌ری هه‌بوو له‌ سه‌ر شێواندن و له‌ رێچکه‌ ده‌رکردنی ره‌وتی ره‌خنه‌و لێدوانه‌ ئه‌ده‌بی وبنه‌ما تئوریه‌کان.

نیچه‌ پێی وایه‌ ئیتر شه‌و به‌ سه‌ر رۆژی روونی بته‌کان داهاتووه‌ .له‌ بانگه‌وازێکدا هه‌یبه‌تی پڕسامیان داده‌ڕووخێنێ .به‌ له‌ قاو دانی واده‌ی مه‌رگیان به‌رد ده‌گرێته‌ ناو چاوانی ئه‌و ئه‌ندێشه‌ خۆبه‌زل‌زانه‌ی له‌ لایه‌که‌وه‌ هه‌موو تواناکانی خوێندنه‌وه‌ی له‌ پێناو شه‌رح کردنێکی داخراو له‌ ده‌سه‌ڵاته‌ ئه‌زه‌لیه‌کانیان ته‌رخان کردبوو،له‌ لایه‌کی تره‌وه‌‌ نکۆڵی ده‌کرد له‌ شوناسی کاراو چاره‌ نووس سازی مرۆڤ .

له‌ هه‌مبه‌ر ئه‌وه‌دا رۆڵان بارتیش به‌ره‌نگاری ئه‌و هزره‌ به‌ ساڵاچوویه‌ ده‌بێته‌وه‌ که‌ به‌ پێی نه‌ریت هه‌ڵس‌و‌که‌وتی له گه‌ڵ پرۆسه‌ی خوێندنه‌وه‌دا ده‌کرد و بڕوای به‌ ژیان و واتای ده‌ق ،به‌ده‌ر له‌ ژیان و روانینی نووسه‌ره‌که‌ی نه‌بوو.

بارت به‌ کۆمه‌ڵێک وتاری ره‌خنه‌یی،له‌ ناوه‌ندی هه‌موانیشدا "وتاری مه‌رگی نووسه‌ر"چ وه‌ک وتار و چ وه‌ک گوتار ،هه‌وڵی دا ره‌هه‌نده‌کانی چوونه‌ ناو ده‌قێکه‌وه‌ زیاتر و به‌رفره‌وانتر بکات ،بۆ ئه‌وه‌ی به‌رده‌وام له‌ هه‌ر زه‌مه‌نێکدا و به‌رده‌وام له‌ هه‌رخوێندنه‌وه‌یه‌کدا ‌واتای نوێتر و جیاواز تر بژی.ئه‌م چه‌مکه‌ جیهانگیره‌ بوو به‌ سه‌ره‌تایه‌کی پڕ ده‌سکه‌وت که‌ ته‌نیا له‌ خانه‌ی گێڕانه‌وه‌دا (وه‌ک ئه‌ده‌بیات)نه‌وه‌ستاوه‌ .به‌ڵکوو له‌وێوه‌ وه‌ک که‌ره‌سته‌یه‌ک بۆ ڕاڤه‌ کردن،دزه‌ی کرده‌ ناو باقی جمکه‌ مه‌عریفیه‌کانی تری سه‌رده‌م .هه‌میشه‌ش بۆته‌ هه‌گه‌ری ده‌مه‌ته‌قێو و لێدوانێکی زۆری درووست و نادرووستی ئێروئه‌وێ.

له‌ گه‌ڵ هه‌مووی ئه‌مانه‌دا بۆ تێگه‌ییشتنی "مه‌رگی نووسه‌ر" هیچ نه‌بێ له‌ لای خۆمان- پێویستی زۆری به‌ پێدا چوونه‌وه‌ هه‌یه‌ .عه‌لی قاسمی له‌م وتاره‌وه‌ی ژێره‌وه‌دا زۆر به‌ چاکی قامک ده‌خاته‌ سه‌ر هۆیه‌کانی گوورانی ئه‌م تێزه‌ له‌ لای "بارت"ه‌وه‌ .خوێندنه‌وه‌یه‌کی شیاو و پێویسته‌ و تا ڕاده‌یکی زۆر رازخانه‌ی ئه‌م بیرۆکه‌ مه‌زنه‌ ده‌پشکنێ و ده‌ستی خوێنه‌ر واڵا ده‌کات بۆ ئه‌وه‌ی جارێکی تر به‌ وتاره‌که‌ی مه‌رگی نووسه‌ری ڕۆڵان با‌رت دا بچێته‌وه‌ .

ده‌قی وتاره‌ که‌ی "مه‌رگی نووسه‌ر" ی"ڕۆڵان بارت" به‌ زمانی کوردی هه‌ر له‌م ماڵۆچکه‌یه‌ی شیکاردا هه‌یه‌.لێره‌وه‌ ده‌توانی یه‌کسه‌ر بچیه‌ سه‌ر لاپه‌ڕه‌که‌.    رامان سۆفی سوڵتانی

...............................................................................................................................................................

رولان بارت و مرگ نویسنده‌ درحوضه‌ ی نقد مدرن
                                                               
                                                                                     علی قاسمی

رولان بارت ۱۹۸۰-۱۹۱5، Roland, Barthesبراي آنها ئیكه دل و دستي در نقد و نظريه ادبي معاصر دارند، نامي آشناست. وي يك «نظريه پرداز» در كمال معناي آن و نيز «نقاد» به معناي اخص كلمه است. بارت از جمله ناقداني است كه در دهه هاي اخير «نقد» را به نقد نشسته و با شكستن مدلول، فرهنگ و تاريخچه اين واژه در عرصه ادبيات و زبانشناسي، «نقد نو» را بنيان نهاده است.

ازاو مقالات مهمي در نشريات ادبي - هنري و نيز كتاب هايي چند به فارسي ترجمه شده است كه از آن جمله مي توان به درجه صفر نوشتار، نقد و حقيقت، اسطوره - امروز عناصر نشانه شناسي و نقد تفسيري اشاره کرد.

حوزه هايي كه بارت در آنها كار كرده، متعدد و بسيار گسترده است. وي علاوه بر اين كه در حوزه نظري خود به مؤلفه هايي چون اسطوره، نقد، نشانه شناسي و ادبيات و زبان توجه داشته است، در هريك از آنها نيز تأويل هايي تازه ارائه داده و ذهنيت مخاطب را با بنيان هاي تازه اي درگير و آشنا مي نمايد.

فیلمنامه‌ی : نۆره‌ی ئه‌شقێنی

نووسینی :مۆحسێن مه‌خمه‌لباف

وه‌رگێرانی: فه‌وزیه‌ سوڵتانبه‌گی

-به‌هاری 1378

ئیستامبووڵ
 شه‌مه‌نده‌فه‌ر،رۆژ
گوێزه‌ل له‌ شه‌مه‌نده‌فه‌ره‌که‌ داده‌به‌زێ.چڵێک گوڵی به‌ ده‌سته‌وه‌یه‌.له‌ وێستگه‌که‌ ده‌چێته‌ ده‌رێ
 باخی گشتی،درێژه‌...
پیره‌ پیاو دێته نێوباخه‌‌ گشتیه‌که‌.قه‌فه‌زه‌ به‌تاڵه‌که‌ی له‌ شوێنێک داده‌نێ وله‌ نێو داره‌کاندا به‌ شوێن ئه‌و باڵنده‌یه‌ی،ئاوازه‌ دڵگره‌که‌ی، باخه‌ گشتێکه‌ی داگرتووه‌ ده‌گه‌ڕێ.بۆساتێک سه‌معه‌که‌که‌ی له‌ گوێ ده‌ردێنێ.(ده‌نگ له‌ دیمه‌نی فیلمه‌که‌ ده‌بڕدرێ)ئه‌و سیم و دوو شاخه‌یه‌ی به‌ سه‌معه‌که‌که‌وه‌یه‌تی به‌ زه‌بته‌که‌یه‌وه‌ ده‌نێ و ده‌نگی باڵنده‌یه‌ک له‌ زه‌بته‌که‌یه‌وه‌ ده‌بیستێ. پاشان ده‌نگی زۆر ده‌کات .پاش تاوێک بێده‌نگی باڵنده‌یه‌ک وڵامی ده‌نگه‌که‌ ده‌داته‌وه‌.پیره‌ پیاو که‌یفی سازه‌ .قه‌فه‌زه‌که‌ له‌ سه‌رکورسییه‌ک داده‌نێ و لۆچێک دان به‌ شێوه‌ی هێڵێک ،تا ناو قه‌فه‌زه‌که‌ رۆده‌کات ئه‌وسا به‌ ده‌ست لاسایی باڵنده‌یه‌ک ده‌کاته‌وه‌ که‌ به‌ شوێن دانه‌کاندا خۆ به‌ قه‌فه‌زه‌که‌ دا ده‌کات