شێعرێکی فه‌وزیه‌ سوڵتانبه‌گی

*فه‌وزیه‌ سوڵتانبه‌گی


تا دێ سه‌فه‌ر درێژتر،

    چاوه‌روانی که‌ڵه‌گه‌ت ،

              پرچه‌کان کورت تر و

                      په‌نجه‌کان ته‌زیوتر ده‌بن.
ناچارین چاوه‌ڕوانیی که‌سێک هه‌ر بکه‌ین
کرێوه‌ بێ ئه‌گه‌ر
ئه‌نفال بێ

    شیمیا باران....

مه‌سیحێک ئه‌م ده‌رگا فه‌رامۆشکراوه‌ هه‌ر ده‌دۆزێته‌وه‌و

سایتی پیاوه‌ ئاسمانیه‌کانی له‌ سه‌ر

                                داده‌به‌زێنێ..

چاوه‌ڕوان بن!

قه‌یره‌ کچانی ده‌سته‌خوشکم!

ده‌مه‌وئێواران که‌ خه‌م

به‌ژنی که‌سیره‌تان داده‌پۆشێ

له‌ باڵگۆنێکی داخراوه‌وه‌

گوێ بۆعه‌تری سه‌ره‌رۆی کۆڵان هه‌ڵخه‌ن

نه‌ باکی هه‌ڕاجی ده‌سفرۆشه‌کانی کۆڵانتان هه‌بێ و

           نه‌ ژنه‌ سۆزانیه‌کانی حه‌ره‌م.

مه‌سیحیش له‌ بیری چێت ئه‌گه‌ر

بایه‌ک،
ئه‌م ده‌رگا فه‌رامۆش کراوه‌ هه‌ر ده‌کاته‌وه‌.

باره‌ سێو باری کرد له‌ شاره‌که‌ی هه‌ڵه‌بجه‌

 ئه‌م شێعره‌م ئه‌گه‌رچی هه‌ناسه‌ی له‌ سیه‌ ژه‌هراویه‌کانی هه‌ڵه‌بجه‌وه‌ وه‌رگرتووه‌ به‌ڵام هه‌میشه‌ هاوڕێی کۆچ کردووم "مارفی ئاغایی"م بیر دێنێته‌وه‌.له‌ بیرمه‌ که‌ یه‌که‌م جار بۆم خوێنده‌وه‌ یانی 18 ساڵ به‌ر له‌ئێستا ،زۆر به‌ مه‌راقه‌وه‌ لێی وه‌رگرتم و هه‌ر له‌وێ جۆرێک لێکی داوه‌ زۆر خاڵی هه‌ر به‌ زه‌ینیشم نه‌گه‌یبوو.هه‌ر ئه‌و ده‌م ده‌م و ده‌ست له‌ سروه‌ دا داینا.به‌یادی مارف و بیر هێنانه‌وه‌ی ئه‌و بۆنه‌ سێوه‌ی به‌ سه‌ر هه‌ڵه‌بجه‌دا پژا، جارێکی تر ئه‌م  شێعره‌ بۆ ته‌نیایی خۆم ده‌خوێنمه‌وه‌،

با‌ره‌ سێو باری کرد له‌ شاره‌که‌ی هه‌ڵه‌بجه‌



تۆ گوێ هه‌ڵخه‌!
رووبارێکم پرسیار و سۆز خستۆته‌ رێ
به‌ هه‌وراز و نشێواندا خه‌ریکه‌ دێ



هه‌ست راگره‌!
په‌نجه‌و قوڕگی په‌ره‌سێلکه‌ی گه‌رمیانم
پڕکردووه‌ له‌ باس و خواس
قه‌تاره‌یان زۆر نیزیکه‌ بگاته‌ جێ
*
هه‌واڵ ده‌ڵێ
گۆیا باڵت بۆ کۆچێکی بێ واده‌ی سوور شانه‌ ده‌که‌ی
هه‌واڵ ده‌ڵێ
تۆ خه‌ریکی به‌ سه‌ر پردی حه‌زی -من - دا
کچێنیت ره‌وانه‌ بکه‌ی
 *

نه‌تده‌زانی
پڕ ئامێزی ئه‌م سووتانه‌
هیوای دوا رۆژم له‌ به‌ر پێت داچاندووه‌؟!
بۆ نازانی باس و خواسی عه‌شقێنیتم
به‌ گوێی هه‌موو باڵدارێکا چرپانددوه‌؟!




نه‌که‌ی بڕۆی!
بێ په‌رژینی گه‌رمی باسکت
لێمشت و به‌سته‌ڵه‌ک ئه‌م شاره‌ داده‌گرێ
پێم خۆش نیه‌ تاوانی قڕبوونی شارێک ئه‌وکت بگرێ.

به‌ بێ تینی بزه‌و نیگات
په‌ره‌سێلکه‌ی گه‌رمیانیش دێن و ئاواره‌ ده‌مێننه‌وه‌،
ئه‌وسا ،له‌ ناو ئه‌م وه‌رزی سه‌رما و سۆڵه‌دا ره‌ق ده‌بنه‌وه‌
 نه‌که‌ی بڕۆی!
له‌ ڕۆژانی مناڵیه‌وه‌
من له‌ ئاهی په‌ڕه‌سێلکه‌ سام گرتوومی.

خاکه‌لێوه‌ی 1372

ناوی براوه‌کانی فێستیڤاڵی شێعری کوردی پیرانشار ڕاگه‌یه‌نرا

له‌ ڕێوڕه‌سمی کۆتایی دووهه‌مین فێستیڤاڵی شێعری کوردیدا ڕاگه‌یه‌نراوی ده‌سته‌ی داوه‌رانی هه‌ر دوو به‌شه‌که‌ی فێستیڤاڵ خوێندرایه‌وه‌ و ناوی براوه‌کان ئاشکرا کرا.
ته‌ندیس و خه‌ڵاتی فێستیواڵ له‌ به‌شی ئازاددا درا به‌ شاعیران: سمایل عه‌زه‌می له‌ دیوانده‌ره‌وه‌، کاوان نه‌هایی له‌ بانه‌وه‌، فه‌وزیه‌ سوڵتان‌به‌گی له‌ بۆکانه‌وه‌، شێردڵ ئێڵ‌پوور له‌ کرماشانه‌وه‌، ڕۆژ هه‌ڵه‌بجه‌یی له‌ سلێمانییه‌وه‌ ، نامیق هه‌ورامی له‌ هه‌ولێره‌وه‌.
هه‌ر له‌و به‌شه‌دا شێعری دوو که‌س به‌ شیاوی ڕێزگرتن ناسێنران که‌ بریتی بوون له‌ شاعیران: عه‌لی حسه‌ینی له‌ سه‌قزه‌وه‌ و عه‌زیز ناسری له‌ مه‌ریوانه‌وه‌
هه‌روه‌ها داوه‌رانی به‌شی تایبه‌ت به‌ یادی شه‌هیدانی ڕه‌شه‌ممه‌ی پیرانشار ناوی براوه‌کانی ئه‌م به‌شه‌یان به‌و شیوه‌یان ڕاگه‌یاند.
عوبێد سورخابی له‌ پیرانشاره‌وه‌، خدر محه‌مه‌دی له‌ پیرانشاره‌وه‌، سۆهه‌یلا مه‌حموودی له‌ کامیارانه‌وه‌، ئه‌نوه‌ر عه‌ره‌ب له‌ بۆکانه‌وه‌، عومه‌ر ئیمام له‌ پیرانشاره‌وه‌.
دوو که‌سیش له‌و به‌شه‌دا به‌ شیاوی ڕێزگرتن زانران که‌ بریتی بوون له‌ شاعیران: ئاره‌ش فه‌زڵی له‌ هه‌رسینه‌وه‌ و یوسف شوجاعی له‌ ورمێ‌وه‌
خه‌ڵاتی به‌رده‌نگانی فێستیواڵه‌که‌ش به‌ هاوبه‌شی درایه‌ شاعیران: محه‌مه‌د ڕه‌سووڵی له‌ پیرانشاره‌وه‌، عه‌لی سۆهرابی له‌ شنۆوه‌.
هه‌روه‌ها به‌ هۆی ته‌مه‌نێک چالاکیی ئه‌ده‌بی و خزمه‌تی زمانی کوردی ڕێزی تایبه‌ت له شاعیری ناسراوی کورد سه‌عید نه‌جاڕی (ئاسۆ) گیرا.

بۆ ئاگاداری زیاتر  سه‌ری وێبلاگی تایبه‌تی ئه‌نجومه‌ن بده‌

بۆ میوانانی وێبلاگی شیکار

به‌ ئاگاداری هه‌موو خوێنه‌رانی وێبلاگی شیکار    (www.raman2.blogspot.com)راده‌گه‌یه‌نم ئه‌و لاپه‌ڕه‌یه‌ ی له‌ کاتی کردنه‌وه‌ی وێبلاگه‌که‌دا ده‌کرێته‌وه‌ هیچ پێوه‌ندیه‌کی به‌ وێبلاگی شیکاره‌وه‌‌ نیه‌ .وه‌ک نووسه‌رێک هیچ حه‌ز ناکه‌م ئه‌م لاپه‌ڕه‌یه‌ که‌ به‌ بێ ئیزن و ئیراده‌ی من هه‌ناسه‌ی له‌ بالداره‌کانی  قسه‌م بڕیوه‌، له‌م ماڵۆچکه‌یه‌ی مندا بکرێته‌وه‌.
 من ئاوا بیر ده‌که‌مه‌وه‌ :
ئه‌گه‌ر له‌ جیاتی سه‌ر بڕینی وشه‌ و سووتاندنی ته‌ڕ و وشک به‌یه‌که‌وه‌، توانا و ده‌رفه‌ته‌کانیان ته‌رخان بکردایه‌ بۆ نواندنی لایه‌نه‌ جوانه‌کانی بیری خۆیان ،هه‌وڵه‌کانیان گه‌لێ کاریگه‌رتر ده‌بوو.

دووهه‌مین فێستیواڵی شێعری هاوچه‌رخی کوردی-پیرانشار به‌ڕێوه‌ ده‌چێ

دووهه‌مین فێستیواڵی شێعری هاوچه‌رخی کوردی-پیرانشار له‌ ڕۆژانی پێنج شه‌ممۆ و هه‌ینی، ڕێکه‌وتی ۱۹ و ۲۰ی ڕه‌شه‌مه‌ دا له‌ دووبه‌شی تایبه‌ت ( یادی شه‌هیدانی سویلی ۱۷ی ڕه‌شه‌مه‌ی ۱۳۶۳ی پیرانشار) و به‌شی ئازاد دا به‌ڕێوه‌ ده‌چێ.


بۆ زانیاری زیاتر سه‌ردانی وێبلاگی تایبه‌تی ئه‌نجومه‌ن بکه‌

سێ شێعر

هێڵی ته‌ریب 

 ئه‌گه‌ر بڕژێمه‌ ناوت
زگت پڕ ده‌که‌م به‌ ئه‌ستێره‌یه‌ک
پێی هیچ خۆلیایه‌کی به‌ خۆوه‌ نه‌بینیبێ تا ئێستا

ئه‌گه‌ر تێپه‌ڕی به‌ ناومدا
ئااای که‌ چیها کۆتایی ناگوورێته‌وه‌ له‌ سه‌رڕا

تۆ ره‌وتێکی شان به‌شانم
هێڵێکی ته‌ریبی هه‌تا قه‌ت.. قه‌ت


 سێــــــــــــــو

 هانێ بێخۆ..!
ئه‌مه‌ حیکمه‌تی مانه‌

گوێ مه‌ده‌ به‌ ئه‌فسانه‌کانی به‌رێ
ئه‌مه‌ ورووژمی تێپه‌ڕینه‌ تا ئه‌وپه‌ڕ
ئه‌مه‌ تخێڵی ئۆخژنه‌ هه‌تا کوفر



$ 1

تۆ ده‌ریامی و
من له‌ هه‌ناوی ته‌وژمتدا
ماڵێکم هه‌یه‌..

ماڵێکی ڕه‌نگاوڕه‌نگ !
  ماڵێکی کاغه‌زی !
20-12-88


* ره‌سووڵ سۆفی سوڵتانی

چیرۆکێکی کارلۆس فۆئینتێس

 سڕینه‌وه‌ی په‌ڵه‌ی شه‌رم
  نووسینی:فۆئینێتس
  و:ره‌سووڵ سۆفی سوڵتانی

کرێکاره‌ قه‌دیمیه‌که‌ غیره‌تی هێنایه‌ به‌ر خۆی و کوتی:"هه‌ندێک دره‌نگ بووه‌ .گوێت لێ نیه‌ که‌ڵه‌بابی به‌یانی ده‌خوێنێ.ئه‌وه‌ نیشانه‌ی ئه‌وه‌یه‌ شه‌و دره‌نگ بوه‌. ناچیه‌وه‌ ماڵێ پشوویه‌ک بده‌ی؟کار نیه‌ جێبه‌جێ نه‌بێ.پیره‌ پیاوێکم دنیام دیوه‌،نسحه‌ته‌که‌م له‌ گوێ بگره‌.بۆ ناچیه‌وه‌ ماڵێ بابه‌که‌م.؟"

چه‌کداره‌که‌ له‌ کاتێکدا ‌ تیرباره‌که‌ی له‌ ده‌ستیدا‌ رێک ئه‌گوشی و له‌ سه‌ر کورسی قوتابخانه‌که‌ دانیشتبوو و هه‌شت خه‌شابی پڕی به‌ فانووسقه‌که‌یه‌وه‌ هه‌ڵواسیبوو،نه‌ڕاندی:"نه‌خێر ناڕۆم، هیچ کارێکیشم نیه‌!"
کورسیه‌که‌ی پاڵ وه‌دیواردابوو.ئاته‌گی کراسه‌ گنجاویه‌که‌ی له‌ شاڵواره‌که‌ی هاتبووه‌ ده‌رێ.له‌ سوێی خه‌و چاوی بۆ هه‌ڵنه‌ده‌هات.
کوتی:"کوتم هیچ ناکه‌ین .له‌و ماڵه‌دا خه‌و ناچێته‌ چاوی هیچ که‌سێکیشه‌وه‌ تا ئه‌و په‌ڵه‌ی شووره‌ییه‌ نه‌سڕدرێته‌وه‌. ده‌بێ جوان جوان بسڕدرێته‌وه‌.وه‌ها بسڕدرێته‌وه‌ ترووسکه‌ ترووسکی بێ‌."
پیره‌ پیاوه‌که‌ دیسان هه‌وڵی خۆی ده‌گه‌ڵ داوه‌ :"چۆنی خاوێن ده‌که‌یه‌وه‌ ئێستاکه‌ که‌ی وه‌ختی ئه‌وه‌یه‌،چاو لێکه‌ بزانه‌ چه‌ند دره‌نگه‌."
-"بێده‌نگ به‌ پیری هۆققه‌ باز!له‌و دنیایه‌دا خۆدا له‌ تۆ پیستری درووست نه‌کردوه‌!ده‌ڵه‌ی چۆنی خاوێن ده‌که‌مه‌وه‌!؟ئێستاکه‌ نازانم. هێشتا لێکم نه‌داوه‌ته‌وه‌.به‌ڵام پێت ده‌ڵێم چۆن!شتێک له‌ دڵم دایه‌ پێم ده‌ڵێ زۆر پێس تۆڵه‌ی ئه‌م کاره‌ی لێ بکه‌مه‌وه‌.زۆر به‌ توندی ،له‌ وه‌ زیاتر چاره‌یه‌کی ترم نیه‌.تۆ ئه‌ورۆ له‌و پادگانه‌ نه‌بووی بزانی چیم پێ کرا. تۆده‌ڵێی بۆ سبه‌ینێی هه‌ڵگرم،خۆ شه‌ڕه‌ف ته‌عتیل ناکرێ.!"
به‌ ده‌ستی سه‌ری رێک گوشی به‌ڵکوو شتێکی له‌ مێشکی بێته‌ ده‌رێ.کوتی:"ناکرێ،جگه‌ له‌ تۆڵه‌ و سزادان به‌ هیچ شتێکی تر رازی نابم."

خەڵاتى نۆبێلى ئەدەبی

 کێ بوو بە براوەى خەڵاتى نۆبێلى ئەدەبیى ساڵى 2010؟

                                                                                          شه‌ریف فه‌لاح-هه‌ولێر 

 سەرەنجام ئاکادیمیاى نۆبێڵ لە بەیاننامەیەکدا دانى خەڵاتى نۆبێلى ئەدەبیى ساڵى2010ى بە ماریۆ بارگاس یۆسا، نووسەرى گەورە و ناوبەدەروەى پرۆیى راگەیاند و هەموو ئەگەر و گومانەکانى بە یەکجارى رەواندەوە، چونکە زۆرێک لە ناوەندە ئەدەبییەکان جیهان باسیان لە بەخت و شانسى "هارۆکى موراکامى "ى ژاپۆنى و " کورمک مەک کارتى" ى ئەمریکاییان بۆ وەرگرتنى ئەو خەڵاتە دەکرد، بەڵام ئاکادیمیاى نۆبێل جارێکى تر نیشانى دا کە پێش بینى کردنى براوەکانى خەڵاتى نۆبێڵ و بە تایبەت بوارى ئەدەب وەڕاست ناگەڕێ. یووسا کە ئێستا بۆتە براوەى ئەو خەڵاتە 5/1 میلیۆن دۆلارییە، لە وتوێژێکدا لە وەڵامى ئەوەى کە بۆچوونە لیبراڵەکانى کە زۆر جار وەک دەمارگرژى خۆ دەنوێنن، لە وەرگرتنى خەڵاتى نۆبێڵ بێبەرى دەکەن، رایگەیاندبوو: کە هیچکات لەبەر وەرگرتنى خەڵاتى نۆبێڵى ئەدەبیات، بیروباوەڕە سیاسییەکانى ناگۆڕى.

یووسا لەو باوەڕە دایە ئەو جۆرە ئەدەبەى کە ئافراندوویەتى لەو روانگانەوە هەڵێنجراون کە سەردەمى لاویەتى بە خوێندنەوەى بەرهەمەکانى ژان پۆل سارتر فێریان بووە و هەر

په‌ڕاوێزێک بۆ باسی ده‌وڵه‌ت‎ئابادی و نۆبێل

یادداشـتێک له‌ په‌راوێزی نووسینێکی کورتی کاکه‌ سووری له‌ وێبلاگی تاریک و رووندا چه‌ند راگۆڕینه‌وه‌ی دژ به‌ یه‌ک و هاوته‌ریبی یه‌کی لێکه‌وته‌وه‌ .بۆ خۆ بواردن له‌ دووپات بوونه‌وه‌یان چۆنیه‌تی سه‌رهه‌ڵدانی باسه‌که‌ ده‌به‌مه‌وه‌ بۆ سه‌رچاوه‌ که‌ی خۆی یانی وێبلاگی تاریک و روون.هه‌رئه‌وه‌نده‌ تێبینیه‌ به‌ پێویست ده‌زانم .وێبلاگی تاریک و روون براوانی خه‌ڵاتی نۆبێل به‌ سه‌ر دوو تاقمی "که‌ڵه‌ نووسه‌ر " و "جووجه‌ نووسه‌ر "دا دابه‌ش ده‌کا و دڵخۆشی خۆی ده‌رده‌بڕێ بۆ ئه‌وه‌ی نۆبێلی ئه‌مساڵ به‌ شێوه‌یه‌کی شیاو ئاوڕ له‌ که‌ڵه‌نووسه‌رێکی وه‌ک ماریۆ بارگاس یوسا ده‌داته‌وه‌.

ئه‌گه‌رچی خودی " مه‌حموودی ده‌وڵه‌ت ئابادی" مه‌به‌ستی سه‌ره‌کی باسه‌که‌ نه‌بوو به‌ڵام به‌ شێوه‌یه‌کی نه‌خوازراو بوو به‌ هه‌وێنی هاتنه‌ گۆڕی کۆمه‌ڵێک ڕای جیاواز،ئه‌مه‌ش لێره‌وه‌ ده‌ستی پێکرد : بۆ ئه‌وه‌ی روون کردنه‌وه‌ی زیاتر له‌ سه‌ر بۆچوونه‌که‌ی خۆم به‌ ده‌سته‌وه‌ بده‌م فاکتێکم له‌ وت و وێژێکی ده‌وڵه‌ت ئابادی هێناوه‌ سه‌باره‌ت به‌وه‌ی "ره‌نگه‌ هه‌مووی ئه‌وانه‌ی براوه‌ی ئه‌م خه‌ڵاته‌ ن، سه‌رگوڵی نووسه‌رانی سه‌رده‌می خۆیان نه‌بووبن به‌ڵام ده‌سه‌ڵاتی ده‌ربڕین  و خاوه‌ن کاریگه‌رییه‌تی ئه‌م نووسه‌رانه‌ ،له‌ دیاری کردنی چاره‌نووسی خه‌ڵاته‌که‌دا مه‌رجی یه‌که‌م بوون ئه‌گه‌ر چی به‌ پێی ماهیه‌تی کاری نۆبێلی ئه‌ده‌بی، کۆمه‌ڵێ هۆکاری سیاسی و کۆمه‌ڵایه‌تی زێدی نووسه‌ره‌که‌ش ده‌وریان گێڕاوه"‌ .هه‌ر ئه‌م فاکته‌ له‌ وته‌ی ده‌وڵه‌ت ئابادی، وه‌ک ئاماژه‌ی پێکرا به‌ شێوه‌یه‌کی نائانقه‌ستانه‌ باسه‌که‌ی کرد به‌ کێشه‌ی ده‌وڵه‌ت ئابادی و خه‌ڵاتی نۆبێل. 

بۆ ئه‌وه‌ی بیر و بۆچوونه‌کان زیاتر بکه‌ونه‌ سه‌ر یه‌ک ئه‌م بابه‌ته‌ی سه‌ید قادر هیدایه‌تی"م( چیرۆک له‌ نێوان گه‌شه‌ کردن و دابڕاندا-له‌ گه‌ڵ –په‌راوێزێک بۆ باسی ده‌وڵه‌ت ئابادی و نۆبێل )  –له‌ وێبلاگی "خه‌ونباز" ه‌وه‌ گوازته‌وه‌ بۆ ئێره
                                                                                            ره‌سووڵ سۆفی سوڵتانی 

------------------------------------------------------------------------------------------ 

چیرۆک له‌ نێوان گه‌شه‌کردن و دابڕان‎دا

له‌گه‌ڵ 

په‌ڕاوێزێک بۆ باسی ده‌وڵه‌ت‎ئابادی و نۆبێل! 

سه‌یدقادرهیدایه‌تی 

 گووران (ته‌کامول) یه‌کێک له‌ تیۆری‎یه‌ بنه‌ڕه‌تی‎یه‌کانی سه‌رده‌می مۆدێرنه‌؛ عه‌قڵ‎باوه‌ڕه‌کانی سه‌ده‌ی هه‌ژده‌ و پۆزێتڤیسته‌کان و به‌ گشتی زۆربه‌ی مۆدێرنیسته‌کان، پێشکه‌وتن و هه‌موو گۆڕان‎کاری‎یه‌کانی کۆمه‌ڵگا به‌ پێی گووران و گه‌شه‌کردن شی ده‌که‌نه‌وه‌.‌ به‌ گوێره‌ی تیۆریی ته‌کامول و گووران، هه‌موو گۆڕان‎کاری‎یه‌ کۆمه‌ڵایه‌تی و فه‌رهه‌نگی و زانستی‎یه‌کان له‌ گه‌شه‌ و پێشکه‌وتن‎ دان. ته‌کامول‎باوه‌ڕه‌کان پێیان‎وایه‌ که‌ هه‌موو رووداوه‌ کۆمه‌ڵایه‌تی و فه‌رهه‌نگی و سیاسی‎یه‌کان، پێشینه‌ و مێژووی خۆیان

محمود دولت آبادي در گفت و گو با چلچراغ

محمود دولت‌آبادی ( ۱۳۱۹ ) نویسنده معاصر ایرانی است . او نویسنده رمان مشهور کلیدر است.

زندگینامه
محمود دولت‌آبادی ، ۱۰ مرداد ۱۳۱۹ در دولت‌آباد شهرستان سبزوار به دنیا آمد.
دولت‌آبادی ، از آغاز مشاغل مختلفی را تجربه کرد ، کار روی زمین , چوپانی , پادویی کفاشی , صاف کردن میخهای کج و بعد به عنوان وردست پدر و برادر به عنوان دنده پیچ کارگاه تخت گیوهکشی , دوچرخه سازی , سلمانی و .... بعدها تمام مشاغلی که او در دوران نوجوانی و جوانی خود تجربه کرد ، در آثارش نمود یافت.
دولت‌آبادی سپس راهی مشهد و آنگاه تهران شد و در این دوران باز هم مشاغل دیگری نظیر حروفچین چاپخانه , سلمانی کشتارگاه , رکلاماتور برنامه های تأتر , سوفلور کنترلچی سینما , ویزیتور روزنامه کیهان و ... را بر عهده گرفت.

نۆبێل له‌ سه‌ره‌تاوه‌ تا ئێستا

  
نۆبێل له‌ سه‌ره‌تاوه‌ تا ئێستا

                                                           وه‌رگێڕان و پێکهێنانی : فه‌وزیه‌ سوڵتانبه‌گی

ئـالفرێد بێرنهارد نۆبێل(‌ سوئێد 1896-1843 ) ساڵێک به‌ر له‌ مردنی-واتا 1985 وه‌سیه‌تنامه‌ مێژووییه‌که‌ی خۆی تۆمار کرد.ئه‌و وه‌سیه‌تنامه‌یه‌ی به‌ شێوه‌یه‌ک بارووت و مه‌عریفه‌ت به‌ یه‌که‌وه‌ گرێده‌دا.نۆبێل ده‌یزانی داهێنانه‌ کانی ئه‌گه‌رچی له‌ پێناو ئاسووده‌یی و پێشکه‌وتی کۆمه‌ڵگای ئینسانی دا داهێنراون به‌ڵام هه‌ستی زۆره‌ خوایی ده‌سه‌ڵات ئه‌یکات به‌ که‌رسه‌یه‌کی دژ به‌ ژیان و ئاسووده‌یی مرۆف ،بۆیه‌ش گه‌ڕاڵه‌ی پرۆژه‌یه‌کی مێژووی داڕشت ،که‌ ده‌کرێ وه‌ک دوایین داهێنانی نه‌مر و گه‌وره‌ی نۆبێل سه‌یری بکرێ.نۆبێل له‌ دوو توێی وه‌سیه‌تنامه‌یه‌کی فه‌رمیدا داوای کردبوو زیتر له‌ 31 میلیون کرۆنی سوئێدی که‌ سه‌رجه‌می سامانه‌کی ئه‌و بوو بکرێته‌ پاره‌ی وشک و وه‌ک سه‌رمایه‌ بخرێته‌ گه‌ڕ و هه‌مووساڵێ ‌ داهاته‌که‌ی له‌ نێوان ئه‌و که‌سانه‌دا دابه‌ش بکرێ له‌ پێناو پێشکه‌وت و ئاسووده‌ی ئینسانه‌کاندا باشترین و ئازایانه‌ترین هه‌وڵیان تۆمار کردوه‌ . نۆبێل خۆی ده‌ست ده‌با ت و له‌ ناو جۆره‌کانی زانست دا فیزیک،شیمی،فیزیۆلۆژی،پزیشکی ،ئه‌ده‌بیات و ئاشتی ده‌ست نیشان ده‌کات بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌م خه‌ڵاته‌یان به‌سه‌ر دا دابه‌ش بکری.له‌ کۆتایی وه‌سیه‌تنامه‌که‌ی دا جه‌ختی له‌ سه‌ر ئه‌م خاڵه‌ کردبوو که گرنگ نیه‌ که‌سه‌کان خه‌ڵکی کوێ بن ‌ ئه‌م خه‌ڵاتانه‌ ده‌بێ بدرێن به‌ شیاوترین و لێهاتووترینیان.
کارو باری دابه‌ش کردنی خه‌ڵاته‌که‌ش ده‌که‌وێته‌ ئه‌ستۆی سێ رێخراوه‌ی سوئێدی و لێژنه‌یه‌کی تایبه‌ت که‌ له‌ لایه‌ن پارلمانی نۆروێژه‌وه‌ دیاری ده‌کرێت.
نوێنه‌ری ئه‌یاله‌ته‌کانی سوئێد و نۆروێژ که‌ ئه‌و کات ولاتێکی یه‌کپارچه‌ بوو و راپه‌راندنی ئه‌و ئیش و کارانه‌یان له‌ ئه‌ستۆ بوو.

چۆنیه‌تی دابه‌ش کرانی خه‌ڵاتی نوبێل

ئه‌و تاقمانه‌ی به‌پێی پێره‌وی بنکه‌ی نوبێل کار ده‌که‌ن،له‌ چوار به‌ش پێک دێن:

میــوانه‌ شێعر

هه‌رمان
                                       
                                          گو‌ڵه‌باخ به‌هرامی

من بە میراتگری باران ناسراوم

بە سووتویەكی زگماگ

پێش لە دایك بوونەوەی

ئاگر !

ئەڵێن : دۆزەخ كەمترین هەڵەیه

لە كاتی نەفرەتا و

ئەڵێن: مەیل بەرەو هەر كۆڵانێك كە بفڕێ

هەر باوەشتەو

ئەڵێم: چەن ئاتاج و موحتاجتم

بۆ تەنیا پیتێك لە پەروانەییت!

خێوه‌ته‌که‌ی ره‌هبه‌ری مه‌حموود زاده‌ گه‌ییشته‌‌ هه‌وارگه‌ی وێبلاگی کوردی

• 
  
  

  خێوه‌ت وێبلاگێکی دوو ‌زمانه‌ی کوردی و فارسی‌ یه.‌ ئامانجه سه‌ره‌کییه‌که‌ی توێژینه‌وه‌ی‌ هزر و ئه‌ده‌بی هاوچه‌رخه‌. ئه‌م خێوه‌ته‌ له‌ هۆبه‌ و هه‌واری سازگاری بیر و ئه‌ندێشه‌ی کوردی‌دا هه‌ڵدراوه‌.له‌م خێوه‌ته‌‌دا گرینگیی به‌ بابه‌تی پێوه‌ندی‌دار به‌ ڕه‌خنه‌ی ئه‌ده‌بی و زمانه‌وانی و فه‌لسه‌فه‌ ده‌درێ.‌ خێوه‌ت هێمایێکه‌ بۆ کۆچ کردن؛ کۆچ کردنی به‌رده‌وام له‌ هه‌رێمێکی تێفکرینه‌وه‌ بۆ هه‌رێمێکی تر.به‌رده‌نگی خێوه‌ت هه‌موو ئه‌و که‌سانه‌ن که‌ له‌ جوغڕافیای هه‌راوی تێفکرین‌دا خۆیان به‌ هه‌وارچی ده‌زانن نه‌ک به‌ په‌یکه‌ره‌یێکی چه‌قیو..

               ره‌هبه‌ری مه‌حموود زاده‌ به‌م پێناسه‌یه‌ی سه‌ره‌وه‌ له‌ هه‌واری وێبلاگنووسیدا خێوه‌تی خۆی هه‌ڵدا. ره‌هبه‌ر وا دیاره‌ دوای وتاره‌که‌ی "جووت ستاندارد بوون بۆ زمانی پێوه‌ر‌، دۆخی تێپه‌ڕینه‌ نه‌ك مانه‌وه‌" ته‌مای گرتووه‌ مه‌کۆیه‌ک بۆ بڵاو کردنه‌وه‌ی لێدوان و نووسینه‌کانی خۆی ئاوه‌دان کاته‌وه‌.بێشک خێوه‌ت ده‌بێته‌ مه‌نزڵگای ئه‌ندێشه‌ و خولیای زۆر نووسینی کاریگه‌ر . که‌ ئێستای ره‌خنه‌ و توێژینه‌وه‌ ئه‌ده‌به‌که‌مان پێویستی پێیه‌تی .لێره‌وه‌ پیرۆزبایی به‌ ره‌هبه‌ر و هه‌موو خوێنه‌رانی وێبلاگی خێوه‌ت ده‌ڵێم.

هه‌واڵی ئه‌ده‌بی-(کتێبی نوێ)

دوێ شه‌و له‌ شه‌و گه‌ڕی ماڵپه‌ڕان ده‌گه‌ڕامه‌وه‌ سه‌رم به‌ ماڵه‌ ئاڵۆزه‌که‌که‌ی حه‌مه‌ ساڵه‌ ی سووزه‌نیدا کرد(بۆ ئاگاداریت حه‌مه‌ ساڵه‌ دوو ماڵی هه‌یه‌ )چاوم به‌ هه‌واڵێکی مژده‌ به‌خش که‌وت . بۆیه‌ منیش لێره‌دا هه‌ر له‌ زمان حه‌مه‌ ساڵه‌وه‌ هه‌واڵه‌که‌م داناوه‌ته‌وه‌:

                          " و من عاشقانه‌ انبوه می شوم" ناوی کۆ شێعرێکی به‌ڕێز یوونس ره‌زایی یه‌ که‌ "انتشاراتی افراز" به‌زمانی فارسی بلاوی کردۆته‌وه‌. ئه‌م کۆشێعره‌ له‌ لایه‌ن به‌ڕیز "آرش سنجابی"یه‌وه‌ وه‌رگێڕدراوه‌ته‌ سه‌ر زمانی فارسی و و به‌ڕێز "ایلیا تهمتنی" کاری وێنه‌ و گرافیکی بۆ کردوه‌  و به‌ڕیزان ره‌هبه‌ر مه‌حموودزاده‌ و موراد ئه‌عزه‌می به‌ دوو وتاری "زبان واله‌ و ساختهای متمایل به‌ استحاله‌ در شعرهای یونس رضایی" و " یک قطعه‌ شعر با طعم پست مدرن" پێشه‌کاندوویانه‌. ئه‌م کتێبه‌ له‌ 216لاپه‌ڕه‌ و 1100به‌رگدا بڵاو بۆته‌وه‌.

شێعری یونس شیاوی ئه‌وه‌ هه‌یه‌ وه‌ک ده‌نگێکی واقعی ئێستای شێعری کوردی پێشانی خوێنه‌ری بیانی بدرێ .خۆم وه‌رگێڕانه‌که‌م نه‌دیوه‌ به‌ڵام هیوام ئه‌وه‌یه‌ وه‌رگێڕ توانیبێتی ئه‌و ره‌گه‌زه‌ سرکانه‌ی شێعری یونسیان دیاری کردوه‌ بگوازێته‌وه‌ بۆ ناو زمانێکی تر.

منیش ده‌ستخۆشی به‌و به‌ڕێزانه‌ ده‌ڵێم و ئاواتم ئه‌وه‌یه‌ قه‌ڵه‌میان به‌ بڕشت و‌ ئه‌ندێشه‌یان له‌ گه‌شه دا بێ.

"ده‌ست " و پێوه‌ندی نێوان دال و مه‌دلوول

                                                                     *عه‌لی قاسمی

میشێل فۆکۆ وه‌ک بیرمه‌ندێکی پۆست مۆدێڕن؛ که‌ ڕخنه‌گرێکی به‌ توانای ده‌سه‌ڵاتیشه‌، له‌ سه‌ر زمان؛ گوتار و ده‌سه‌ڵات زۆر پرسیاری وردی ورووژاندووه‌ و ده‌روویه‌کی روونتر له‌ رابردووی به‌ رووی ئه‌م بابه‌ته‌ فیکرییانه‌دا کردووه‌ته‌وه‌، هه‌ر له‌م به‌ستێنه‌دا که‌ڵکه‌ڵه‌ی بیر و زه‌ینی فۆکۆ پێوه‌ندی نێوان زانست و ده‌سه‌ڵات، واته‌ (دانش و قدرت ) ه‌، فۆکۆ زانست به‌ ئیپیستمه‌ (Episteme) پێناسه‌ ده‌کا، ئیپیستمه‌ زیاتر ئه‌و ژێرخان و بنه‌ما مه‌عر‌یفییانه‌ ده‌گرێته‌وه‌ که‌ له‌ کۆمه‌ڵگادا بوونیان هه‌یه‌، به‌ باوه‌ڕی ئه‌و فه‌یله‌سووفه‌ ناوداره‌ له‌ ده‌وران و چاخی پێش مۆدێڕندا ناو لێنانه‌کان به‌ پێی ئه‌سڵی زاتی شته‌کان بووه‌، به‌ڵام له‌ چاخی مۆدێڕندا بۆ ناولێنانه‌کان به‌ره‌ به‌ره‌ گرێبه‌ست هاتووه‌ته‌‌ ئاراوه‌، گرێبه‌ست به‌ مانای عورفێکی گشتی، عورفێک که‌ له‌ودا خاوه‌ن هزرو بیرمه‌ندان پێوه‌ندی نێوان دال و مه‌دلوول – یان دیاری ده‌کرد، دیاره‌ پێوه‌ندی نێوان دال و مدلوولیش زیاتر قه‌راردادییه‌ تا زاتی . لێره‌دا پرسیارێک دێته‌ ئاراوه‌، چ که‌سێ بۆی هه‌بوو، یان بۆی هه‌یه‌ ئه‌م گرێبه‌ستانه‌ دا‌ڕێژێ ؟ به‌ باوه‌ڕی فۆکۆ ده‌سه‌ڵاتی زاڵ گوتار (Discourse) ی زاڵ به‌رهه‌م دێنێ، وه‌ک مارکس که‌ ده یوت : چینی ده‌سه‌ڵاتدار، ئایدیۆلۆژی زاڵ ساز ده‌کا، به‌ باوه‌ڕی فۆکۆ ده‌سه‌ڵات، (ده‌سه‌ڵات به‌ مانا فۆکۆیه‌که‌ی) گوتاری زاڵ به‌رهه‌م دێنێ و جێگه‌وپێگه‌ی دال و مه‌دلوول دیاری ده‌کا.

له‌ ڕاستیدا فۆکۆ له‌م رێگه‌یه‌وه‌ ده‌ڕوانێته‌ جیاوازییه‌کانی ده‌ورانی پێش مۆدێڕن و ده‌ورانی مۆدێڕن. هه‌ر به‌ باوه‌ڕی ئه‌و له‌ ده‌ورانی پاش مۆدێڕندا شته‌کان له‌ ده‌ره‌وه‌ی بازنه‌ی ناساندن و به‌یانگه‌رییه‌تی و ده‌لاله‌ت وێستاون، مرۆڤ په‌یڕه‌وی جۆرێک یاری و کایه‌ی زمانییه‌ که‌ به‌ هیچ شێوه‌ێک له‌ یاساکانی حاڵی نییه‌و سه‌ر ده‌ر ناهێنێ، به‌ باوه‌ڕی فۆکۆ له‌مه‌و به‌ولاوه‌ هیچ جۆره‌ پێوه‌ندییه‌ک له‌ نێوان " واژه‌ " و " شت‌ " ، یان به‌ واتایه‌کی تر له‌ نێوان دال و مه‌دلوول دا نابینرێ و ئیتر ئه‌ده‌بیات و زمان بایخی مه‌عریفییان نییه‌ و کارکردی په‌یام و ئیڕجاعی بوون تێداده‌چێ و ته‌نیا کارکردی ئه‌ده‌بی ده‌مێنێته‌وه‌‌‌، به‌م پێیه‌ ده‌توانین بڵێین که‌ هه‌ڵسوکه‌وتی ده‌لاله‌تگه‌ریی زمان جێگه‌ی خۆی داوه‌‌ به‌ ده‌لاله‌تی ده‌روونیی زمان.

که‌وابوو :

1) له‌ ده‌ورانی پێش مۆدێڕندا ناو لێنان له‌ گه‌ڵ شته‌ کاندا هاتووه‌ ( تێڕوانینێکی ئاسمانی‌ ).

2) له‌ ده‌ورانی مۆدێڕندا ناو لێنان به‌ پێی قه‌رارداد بووه‌ ( تێڕوانینێکی زه‌مینی).

3) له‌ ده‌ورانی پاش مۆدێڕندا تووشی یاری زمانی ده‌بین و دال و مه‌دلوول پێوه‌ندییان به‌ یه‌که‌وه‌ نامێنێ ( عدم قطعیت معنا ).



ئێستا دوای خوێندنه‌وه‌ی ئه‌م کورته‌ بۆچوونه‌، با به‌ یه‌که‌وه‌ ئه‌م شێعره‌ی ره‌سووڵ سۆفی سوڵتانی (رامان) بخوێنینه‌وه‌، تا بزانین له‌ ناو کامه‌ خانه‌دا جێ ده‌گرێ .







" ده‌ست

ره‌سووڵ سۆفی سوڵتانی


]رێبوارێ له‌وێ له‌ سه‌را سوێی ئه‌وکه‌وشه‌نه ‌وێستاوه‌ و هه‌ر دوو له‌پی ناوه‌ته‌ سه‌ر پێلووی[

- کاکه‌ ئاوا چۆن ده‌توانی هات و نه‌هاتی ئه‌و کۆچه‌ ببینی؟!
- هێڵه‌کانی رێگا
دێڕه‌کانی سروودێکی له‌ بیر کراون له‌ به‌رم کردوون.



…..]له‌ وێ وێستاوه‌ و هه‌ر دوو له‌پی خستۆته‌ سه‌ر گوێیه‌کانی[…

ــ ئاوا چۆن ده‌توانی وانه‌کانی ئه‌م ته‌نیاییه‌ ئالۆزه‌ ببیسی..؟!
ــ هانکه‌ هانکی ئه‌م ته‌نیاییه‌ چیه‌ له‌ کووچه‌کانی مێشکم دا ئه‌دی

]له‌ وێ نووشتاوه‌ته‌وه‌ و به‌ په‌نجه‌ لووتی گرتووه‌[

ــ چۆن ده‌توانی به‌ سه‌ر په‌لکه‌ وه‌ریوه‌کانی شۆڕشێکه‌وه‌ بنووشتیه‌وه‌ و
هه‌ناوت له‌ به‌رامه‌ی بدزیه‌وه‌ ؟!


ــ من خه‌ریکم له‌ له‌ره‌ی تنۆکێکی سووردا
به‌رامه‌ی سبه‌ینێیه‌کی بێ سره‌وت ده‌بیه‌م

]له‌ وێ وێستاوه‌ هه‌ر دوو له‌پی ناوه‌ته‌ سه‌ر ده‌م[…



ــ سه‌یر که‌ سه‌فه‌ر جوانوویه‌کی پشوو سواره‌
تۆ بڵێی له‌ کوێ بیهه‌وێ وچانێ بسره‌وێ.؟!

]کابراکه‌ ده‌می هه‌ڵناپچرێ . هه‌ر به‌ ئاماژه‌ی چاوه‌کانی ده‌یهه‌وێ شتێک بڵێ[.. "


سه‌رچاوه‌:

وێبلاگی کـــــــــــانی عه‌لی