۹.۸.۸۹

په‌ڕاوێزێک بۆ باسی ده‌وڵه‌ت‎ئابادی و نۆبێل



یادداشـتێک له‌ په‌راوێزی نووسینێکی کورتی کاکه‌ سووری له‌ وێبلاگی تاریک و رووندا چه‌ند راگۆڕینه‌وه‌ی دژ به‌ یه‌ک و هاوته‌ریبی یه‌کی لێکه‌وته‌وه‌ .بۆ خۆ بواردن له‌ دووپات بوونه‌وه‌یان چۆنیه‌تی سه‌رهه‌ڵدانی باسه‌که‌ ده‌به‌مه‌وه‌ بۆ سه‌رچاوه‌ که‌ی خۆی یانی وێبلاگی تاریک و روون.هه‌رئه‌وه‌نده‌ تێبینیه‌ به‌ پێویست ده‌زانم .وێبلاگی تاریک و روون براوانی خه‌ڵاتی نۆبێل به‌ سه‌ر دوو تاقمی "که‌ڵه‌ نووسه‌ر " و "جووجه‌ نووسه‌ر "دا دابه‌ش ده‌کا و دڵخۆشی خۆی ده‌رده‌بڕێ بۆ ئه‌وه‌ی نۆبێلی ئه‌مساڵ به‌ شێوه‌یه‌کی شیاو ئاوڕ له‌ که‌ڵه‌نووسه‌رێکی وه‌ک ماریۆ بارگاس یوسا ده‌داته‌وه‌.
ئه‌گه‌رچی خودی " مه‌حموودی ده‌وڵه‌ت ئابادی" مه‌به‌ستی سه‌ره‌کی باسه‌که‌ نه‌بوو به‌ڵام به‌ شێوه‌یه‌کی نه‌خوازراو بوو به‌ هه‌وێنی هاتنه‌ گۆڕی کۆمه‌ڵێک ڕای جیاواز،ئه‌مه‌ش لێره‌وه‌ ده‌ستی پێکرد : بۆ ئه‌وه‌ی روون کردنه‌وه‌ی زیاتر له‌ سه‌ر بۆچوونه‌که‌ی خۆم به‌ ده‌سته‌وه‌ بده‌م فاکتێکم له‌ وت و وێژێکی ده‌وڵه‌ت ئابادی هێناوه‌ سه‌باره‌ت به‌وه‌ی "ره‌نگه‌ هه‌مووی ئه‌وانه‌ی براوه‌ی ئه‌م خه‌ڵاته‌ ن، سه‌رگوڵی نووسه‌رانی سه‌رده‌می خۆیان نه‌بووبن به‌ڵام ده‌سه‌ڵاتی ده‌ربڕین  و خاوه‌ن کاریگه‌رییه‌تی ئه‌م نووسه‌رانه‌ ،له‌ دیاری کردنی چاره‌نووسی خه‌ڵاته‌که‌دا مه‌رجی یه‌که‌م بوون ئه‌گه‌ر چی به‌ پێی ماهیه‌تی کاری نۆبێلی ئه‌ده‌بی، کۆمه‌ڵێ هۆکاری سیاسی و کۆمه‌ڵایه‌تی زێدی نووسه‌ره‌که‌ش ده‌وریان گێڕاوه"‌ .هه‌ر ئه‌م فاکته‌ له‌ وته‌ی ده‌وڵه‌ت ئابادی، وه‌ک ئاماژه‌ی پێکرا به‌ شێوه‌یه‌کی نائانقه‌ستانه‌ باسه‌که‌ی کرد به‌ کێشه‌ی ده‌وڵه‌ت ئابادی و خه‌ڵاتی نۆبێل. 
بۆ ئه‌وه‌ی بیر و بۆچوونه‌کان زیاتر بکه‌ونه‌ سه‌ر یه‌ک ئه‌م بابه‌ته‌ی سه‌ید قادر هیدایه‌تی"م( چیرۆک له‌ نێوان گه‌شه‌ کردن و دابڕاندا-له‌ گه‌ڵ –په‌راوێزێک بۆ باسی ده‌وڵه‌ت ئابادی و نۆبێل )  –له‌ وێبلاگی "خه‌ونباز" ه‌وه‌ گوازته‌وه‌ بۆ ئێره
                                                                                            ره‌سووڵ سۆفی سوڵتانی 
------------------------------------------------------------------------------------------ 

چیرۆک له‌ نێوان گه‌شه‌کردن و دابڕان‎دا

له‌گه‌ڵ 

په‌ڕاوێزێک بۆ باسی ده‌وڵه‌ت‎ئابادی و نۆبێل! 

سه‌یدقادرهیدایه‌تی 

 گووران (ته‌کامول) یه‌کێک له‌ تیۆری‎یه‌ بنه‌ڕه‌تی‎یه‌کانی سه‌رده‌می مۆدێرنه‌؛ عه‌قڵ‎باوه‌ڕه‌کانی سه‌ده‌ی هه‌ژده‌ و پۆزێتڤیسته‌کان و به‌ گشتی زۆربه‌ی مۆدێرنیسته‌کان، پێشکه‌وتن و هه‌موو گۆڕان‎کاری‎یه‌کانی کۆمه‌ڵگا به‌ پێی گووران و گه‌شه‌کردن شی ده‌که‌نه‌وه‌.‌ به‌ گوێره‌ی تیۆریی ته‌کامول و گووران، هه‌موو گۆڕان‎کاری‎یه‌ کۆمه‌ڵایه‌تی و فه‌رهه‌نگی و زانستی‎یه‌کان له‌ گه‌شه‌ و پێشکه‌وتن‎ دان. ته‌کامول‎باوه‌ڕه‌کان پێیان‎وایه‌ که‌ هه‌موو رووداوه‌ کۆمه‌ڵایه‌تی و فه‌رهه‌نگی و سیاسی‎یه‌کان، پێشینه‌ و مێژووی خۆیان
هه‌یه‌ و به‌ گه‌وره‌ و چکۆله‌وه،‌‌ شوێن‎پێ‎یان له‌ رابردووی خۆیان‎دا هه‌ڵده‌گیرێ و هه‌موو رووداوه‌کان پنج‎یان له‌ رابردودا داکوتاوه‌. به‌ڵام له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی که‌‌ تیۆریی ته‌کامول و گووران، تیۆریی زاڵ و زۆرینه‌ بووه‌، که‌مینه‌یه‌ک هه‌بووه‌ که‌ جۆرێکی دیکه‌ی گۆڕان‎کاری‎یه‌ کۆمه‌ڵایه‌تی و فه‌رهه‌نگی و زانستی‎یه‌کان خوێندۆته‌وه‌ و ته‌فسیرێکی دیکه‌ی بۆ گۆڕان‎کاری و رووداوه‌کان خستۆته‌ روو. ئه‌مان له‌ به‌رانبه‌ر ته‌کامول‎باوه‌ڕه‌کان‎دا باوه‌ڕیان به‌ دابڕان(گسست)هه‌یه‌‌.‌ رۆمانتیسته‌کان و دوایی نیچه‌ و دواتریش بێنیامین و فۆکۆ، پێیان‎وایه‌ مرۆڤ بوونه‌وه‌رێکی پێشبینی‎نه‌کراوه‌ و زۆرێک له‌ گۆڕان‎کاری‎یه‌کان، به‌بێ ئه‌وه‌ی ره‌گ و ریشه‌یان له‌ رابردوودا هه‌بێ، کوت-‎و-پڕ و رادیکاڵانه‌ و بروسکه‌ئاسا روو ده‌ده‌ن. یانی زۆر ئاسایی‎یه‌ که‌ به‌بێ هیچ پێش‎زه‌مینه‌ و رابردوویه‌ک، به‌رهه‌مێک بنووسرێ، یان شۆڕشێکی کۆمه‌ڵایه‌تی، یان گۆڕان‎کاری‎یه‌کی‌ گه‌وره‌، روو بدا. تیۆریی دابڕان له‌ لایه‌که‌وه‌ کۆتایی به‌ ده‌سه‌ڵاتی تاک‎ده‌نگی و زاڵی ته‌کامول‎باوه‌ڕیی هێنا و‌ نیشانی دا ده‌کرێ دیارده‌ و رووداوه‌ کۆمه‌ڵایه‌تی و سیاسی و فه‌رهه‌نگی‎یه‌کان، جۆرێکی دیکه‌ش‌ بخوێندرێنه‌وه. له‌ لایه‌کی دیکه‌‌‌وه‌ به‌ هۆی ئه‌وه‌ی پێی‎وایه‌ گۆڕان‎کاری‎یه‌کانی کۆمه‌ڵگا له‌ سه‌ر هێڵێكی راست‎دا تێناپه‌ڕن و هه‌وراز و نشێوی زۆریان له‌ پێشه‌‌،‌ نکووڵی له‌ پێشکه‌وتن ناکا.

  میلان‎کۆندرا له‌ کتێبی 'هونه‌ری رۆمان‎'دا، ده‌ڵێ: "روحی رۆمان، روحی درێژه‌ پێ‎دان(ته‌داوم)ـه‌‌، هه‌ر به‌رهه‌مێک وڵامێکه‌ بۆ به‌رهه‌می پێش‎خۆی." ئاشکرا ئه‌م وته‌یه‌، یانی ‌رۆمان تاکوو هاتووه‌، به‌ره‌‎به‌ره‌ گه‌شه‌ی کردووه‌ و کوت-و-پڕ به‌دی نه‌هاتووه‌. به‌ بڕوای کۆندرا تێمێکی وه‌ک (ئاغا و نۆکه‌ر)، به‌ شێوه‌یه‌کی هه‌نگاوبه‌هه‌نگاو له‌ دوای 'دۆن‎کیشۆت' و 'تریسترام‎شه‌ندی' و'ژاکی قه‌زاوقه‌ده‌ری‎ و ئاغاکه‌ی'یـه‌وه،‌‌ دوو‎ سێ سه‌ده‌ی بڕیوه‌ و زۆر قۆناغی جۆراوجۆری تێپه‌ڕاندووه‌، هه‌تاکوو گه‌یشتۆته‌ یوولیسزی جۆیس. دیاره‌ ئه‌و خوێندنه‌وه‌یه‌، ته‌نیا قامکی له‌سه‌ر تێم و ناوه‌رۆک دانه‌ناوه‌، وه‌ختێک ده‌ڵێ "رۆمان به‌رهه‌می ئوروپایه‌. (که‌شف)ـه‌کانی هه‌رچه‌ند له‌ زمانی جۆراوجۆردا بینرابێتنه‌وه‌، هی هه‌مووی ئوروپایه‌"،‌ یانی ده‌یهه‌وێ له‌ سه‌ر بنه‌مای تیۆری ته‌کامول و گووران، مێژووی رۆمان بخوێنێته‌وه‌‌‌، که‌ سه‌ر به‌ سه‌رده‌می عه‌قڵ‎باوه‌ڕی‎یه‌. به‌ بڕوای من، به‌بێ له‌به‌رچاوگرتنی دابڕان‌ له‌ هێندێک شوێن‎دا، تیۆریی ته‌کامول و گه‌شه‌ کردن به‌ ته‌نیا ناتوانێ مێژووی گۆڕان‎کاری‎یه‌ کۆمه‌ڵایه‌تی و فه‌رهه‌نگی‎یه‌کان، شی بکاته‌وه‌ و بیان‎خوێنێته‌وه‌. یانی له‌ زۆر جێگادا، ناتوانێ پاساوی راست و دروست بۆ رووداو و دیارده‌کان بخاته‌ روو. بۆ وێنه‌ بۆ خوێندنه‌وه‌ و شی کردنه‌وه‌ی به‌رهه‌می وه‌کوو دۆن‎کیشۆت و تریسترام‎شه‌ندی و یوولیسز و... تیۆری ته‌کامول‎باوه‌ڕی ناتوانێ وڵام‎ده‌ره‌وه‌ بێ. پێش دۆن‎کیشۆت، فۆرمێک به‌ نێوی رۆمان به‌و شێوه‌ مۆدێرنه‌ نه‌بوو، تاکوو دۆن‎کیشۆت وڵامی ئه‌و فۆرمه‌ بێ! دۆن‎کیشۆت گؤڕانێکی بنه‌ڕه‌تی له‌ فۆرمی گێڕانه‌وه‌دا به‌دی هێنا و خاڵێکی وه‌رسوڕانی گه‌وره‌ بوو. ته‌نانه‌ت له‌ باری تێم و ناوه‌رۆکیشه‌وه‌ وه‌ها گاڵته‌ی به‌ که‌سایه‌تی نێو رۆمانس و چیرۆکه‌ پاڵه‌وانی‎یه‌کانی پێش خۆی کرد که‌ کۆتایی به‌ ده‌سه‌ڵاتی گێڕانه‌وه‌ی سوننه‌تێکی سه‌قامگرتووی سه‌دان‎ساڵه‌ هێنا. که‌وابوو دۆن‎کیشۆت له‌ مێژووی ئه‌ده‌بیات و به‌ تایبه‌ت له‌ مێژووی گێڕانه‌وه‌دا، دابڕانێکی ته‌واو بوو. یان ئه‌گه‌ر به‌ پێی گه‌شه‌کردن و هه‌نگاو بڕینی قۆناغه‌کانی رۆمانی ئه‌و سه‌رده‌مه‌ بوایه،‌ نه‌ده‌بوو له‌ سه‌ره‌تای سه‌ده‌ی هه‌ژده‌دا تریسترام‎شه‌ندی بنووسرایه‌؛ ده‌بوو له‌ نیوه‌ی دووهه‌می سه‌ده‌ی بیست‎دا به‌دی بهاتبایه و ‌سه‌ره‌تای رۆمانی پۆست‎مۆدێرنیستی بوایه‌! تریسترام‎شه‌ندی، یوولیسز، گه‌ڕان به‌دووی زه‌مانی له‌ ده‌ست چوودا، وڵامی کامه‌ به‌رهه‌می پێش له‌ خۆیان بوون؟

  ‌له‌ به‌رانبه‌ر ئه‌و به‌رهه‌مانه‌دا که‌ به‌جۆرێک دابڕان‎یان به‌دی هێناوه‌ و مێژوویه‌ک‎یان وه‌رسووراندووه‌ و رێبازێکی تایبه‌ت‎یان داهێناوه‌، تاقمێکی دیکه‌ هه‌ن که‌ هه‌ست ده‌کرێ هه‌نگاوه‌کان‎یان یه‌ک له‌ دوای یه‌ک هه‌ڵێنابێته‌وه‌ و کوت-و-پڕ به‌دی نه‌هاتوون‌. بۆ وێنه‌ رێئالیسمێکی تایبه‌ت که‌ له‌ سه‌ده‌ی هه‌ژده‌دا له‌ بریتانیا سه‌ری هه‌ڵدا، ته‌نیا ده‌کرێ به‌ تیۆریی گه‌شه‌کردن و گووران پاساوی بۆ بهێنرێته‌وه‌. له‌و سه‌رده‌مه‌دا رۆمان‎نووسانێکی وه‌ک دێفۆ، ریچاردسۆن و فێڵدینگ به‌ شێوه‌یه‌کی له‌سه‌ره‌خۆ و هێواش، یه‌ک له‌ دوای‎ یه‌ک ته‌واوکه‌ری کاری یه‌ک‎تر بوون. وه‌ک 'یان وات' له‌ کتێبی 'سه‌رهه‌ڵدانی رۆمان'دا ئاماژه‌ ده‌کا: "‌تام جۆنزی فیڵدینگ به‌ جۆرێک درێژه‌ده‌ر و ته‌واوکه‌ری رێگای رابینسۆن کرۆزۆئێ‎ی دێفۆیه‌". ده‌کرێ شوێن پێی ئه‌و شێوازه‌ هه‌ڵگرین و ئاسه‌واره‌کانی له‌ سه‌ده‌ی نۆزده‌ش‎دا له‌ ده‌ره‌وه‌ی ئه‌ده‌بیاتی بریتانیاش ببینین؛ بۆ وێنه‌ که‌سێکی وه‌ک مارک‎تواین رۆمانی وه‌ک تام‎سایر و هه‌کێلبێری‎فین‎ی له‌ ژێر کارتێ‎که‌ریی و شوێن‎دانانی ئه‌و ره‌وته‌دا نووسی؛ له‌ سه‌ده‌ی بیستیش‎دا سه‌لینجێر ئه‌و شێوازه‌ی له‌ رۆمانی ده‌شته‌وان(ناطوردشت)دا درێژه‌ پێ‎دا؛ چل‎په‌نجا ساڵ دوای ده‌شته‌وان‎ی سه‌لینجێر و سه‌ده‌یه‌کیش دوای به‌رهه‌مه‌کانی مارک‎تواین و چه‌ندین سه‌ده‌ش دوای به‌رهه‌مه‌کانی فیڵدینگ و دێفۆ، فیڵیپ‎راس رۆمانی 'تووڕه‌یی' ده‌نووسێ، که‌ به‌ ئاشکرایی نوێ‎كراوه‌ی‌ هه‌مان تێم و ناوه‌رۆکه‌ که‌ چه‌ندین سه‌ده‌یه‌ وه‌ڕێ که‌وتووه‌‌ و به‌رده‌وام له‌ گۆڕان و گووران‎دایه‌‌‌. یان له‌ شێوازێکی چیرۆک‎نووسی‎دا که‌ له‌ تۆرگینێف و مووپاسان‎ـه‌وه‌ به‌ چێخۆف‎‌ و دواتر به‌ هێمێنگ‎وێی و له‌وه‌وه‌ به‌ که‌سانێکی وه‌ک سه‌لینجێر و کاروێر و جان‎چی‎ووێر و بارتێلمی گه‌یشت، ره‌وتی گه‌شه‌ کردنی شێوازێکی چیرۆک‎نووسی به‌ روونی و ئاشکرایی له‌و ده‌ست‎به‌ده‌ست کردن و درێژه‌دانی رێگا و رێبازه‌دا له‌ لایه‌ن چه‌ندین که‌س و ته‌نانه‌ت چه‌ندین به‌ره‌دا ده‌بینرێ؛ وێڕای ئه‌وه‌ی که‌ هه‌رکام له‌و نووسه‌رانه‌ توانیویانه‌ شێوازی خۆیان ببیننه‌وه‌، داههێنه‌رانه‌ ئه‌و شاڕێ و رێبازه‌ به‌ هه‌ڵێنانه‌وه‌ی هه‌نگاوی تازه،‌ گه‌وره‌تر بووه‌. مه‌به‌ست ئه‌وه‌یه‌ که‌ ده‌کرێ له‌ وه‌ها رێباز و ره‌وت‎گه‌لێک‎دا، ئه‌و ته‌واوکاری و گه‌شه‌کردنه به‌ بێ ئه‌وه‌ی دابڕانێکی رادیکاڵانه‌ تێی‎دا ڕووی دابێ، ببینرێ.

  که‌وابوو ئێمه‌ ده‌توانین دوو جۆری جیاوازی به‌رهه‌می ئه‌ده‌بی، ده‌ست‎نیشان بکه‌ین‌. جۆرێک که‌ زۆر رادیکالانه‌ دابڕان و وه‌رسووڕان به‌دی دێنن و کۆتایی به‌ سوننه‌تێکی تایبه‌ت دێنن؛ جۆرێکی دیکه‌ ئه‌و به‌رهه‌مانه‌ن‌ که‌ له‌ درێژه‌ و به‌ شوێنی رێباز و سوننه‌تێکی تایبه‌ت‎دا به‌دی دێن. ئه‌و به‌رهه‌مانه‌ی به‌ جۆرێک ده‌بنه‌ هۆی دابڕان و کۆتایی به‌ سوننه‌تێک دێنن و ده‌بنه‌ سه‌ره‌تایه‌کی تازه‌، ستراکتوورشکێن و تووڕه‌ و به‌ په‌له‌ و بروسکه‌ئاسا و وێران‎که‌رن، توانایی باز دان و داهێنانی ده‌م-‎و-ده‌ست‎یان هه‌یه‌ و له‌ ئاکام‎دا به‌ دژواری مل ده‌ده‌نه‌ ژێر پۆل‎به‌ندی وده‌سته‌به‌ندی کردن‌. 'کونده‌ کوێر'ی هیدایه‌ت نموونه‌یه‌که‌ له‌و جۆره‌ به‌رهه‌مانه‌ی که‌ له‌ ئه‌ده‌بی فارسی‎دا هه‌ڵکه‌وته‌ و تاقانه‌ و ستراکتوورشکێنه‌‌.

  جۆری دووهه‌م ئه‌و به‌رهه‌مانه‌ن‌ که‌ له‌ درێژه‌ی سوننه‌ت و شێوازێکی تایبه‌ت‎دا ده‌نووسرێن، ‌هێواش و له‌سه‌ره‌خۆن و له‌ چوارچێوه‌یه‌کی تایبه‌ت‎دا ده‌جووڵێنه‌وه‌ و که‌م‎تر وایه‌ ستراکتووره‌کان بشکێنن، هه‌نگاو به‌ هه‌نگاو قۆناغه‌کان ده‌بڕن، خشتێک له‌سه‌ر خشتی پێشوو داده‌نێن و ئاوه‌دان‎که‌ره‌وه‌ن نه‌ک رووخێنه‌ر و وڵام‎ده‌ره‌وه‌ی به‌رهه‌مه‌کانی پێش خۆیانن و له‌ ئاکام‎دا به‌ ئاسانی ریزبه‌ندی و ده‌سته‌به‌ندی ده‌کرێن. بۆ تاقمی دووهه‌م، ده‌توانین له‌ ئه‌ده‌بی فارسی‎دا چیرۆکه‌کانی به‌هرامی سادقی وه‌ک نموونه‌ بێنینه‌وه‌ که‌ له‌ درێژه‌ و له‌ نێو سوننه‌تی چیرۆکی چێخۆفی‎دا، له‌ ئاڵ-‎و-گۆڕ کردن و کایه‌دایه‌. له‌‌ هه‌ر دوو جۆره‌کان‎دا‌ ده‌کرێ به‌رهه‌می زۆر سه‌رکه‌وتوو و به‌‌هێز و به‌ پێچه‌وانه‌شه‌وه‌ به‌رهه‌می کز و لاواز بخوڵقێ؛ یانی نووسین به‌ یه‌کێک له‌م دوو جۆره‌، گارانتی به‌هێزیی و سه‌رکه‌وتوویی نیه‌.

  ئه‌وه‌ی ئاشکرایه‌ ئه‌وه‌یه‌ که‌ بۆ خوێندنه‌وه‌ی ئه‌ده‌بیاتی جیهانی و ته‌نانه‌ت ئه‌ده‌بیاتی هه‌رنه‌ته‌وه‌یه‌کیش هیچ‎کام له‌و دوو تیۆری‎یه‌ به‌ ته‌نیا ناتوانن ده‌ربڕ و روون‎که‌ره‌وه‌ بن و هیچ‎کامیان به‌ ته‌نیا ناتوانن ببنه‌ پێوانه‌ بۆ هه‌ڵسه‌نگاندن و نرخاندنی به‌رهه‌مه‌کان و هیچ‎یان به‌ ته‌نیا ناتوانن ببنه‌ پێوانه‌ بۆ راده‌ی پێش‎که‌وتوویی ئه‌ده‌بیاتی نه‌ته‌وه‌یه‌ک. هه‌روه‌ها ئه‌ده‌بیاتی هه‌ر نه‌ته‌وه‌یه‌ک بۆ ئه‌وه‌ی بتوانێ جیهانیی بێ و مه‌وداکان ببڕێ، پێویستی به‌ هه‌ر دوو جۆره‌ به‌رهه‌مه‌که‌ هه‌یه‌‌...

  له‌ ئه‌ده‌بیاتی کوردی‎دا چیرۆکه‌کانی حه‌سه‌نی‎قزڵجی، جۆرێک دابڕان بوون له‌ گێڕانه‌وه‌ سه‌ره‌تایی‎یه‌‌ کوردی‎یه‌کان. حه‌سه‌نی‎قزڵجی ئاشکرا و به‌ شێوه‌یه‌کی ئامانج‎دار، له‌ درێژه‌ و له‌ نێو ره‌وتی جیهانیی ئه‌ده‌بی کرێکاری‎‎دا چیرۆکه‌کانی به‌رهه‌م دێنا. به‌ڵام ئه‌و گێڕانه‌وه‌ ئامانج‎داره‌ بۆ گێرانه‌وه‌ سه‌ره‌تایی‎یه‌ کوردی‎یه‌کان- به‌ تایبه‌ت له‌ رۆژهه‌ڵاتی کوردستان-، خاڵێکی وه‌رسووران بوو.‌ له‌و سه‌رده‌مه‌دا چیرۆکی کوردی، یان زۆر سه‌ره‌تایی بوون و مه‌ودایه‌کی وایان له‌ گه‌ڵ نه‌قڵ و نوکته‌ و قسه‌ی‎خۆش نه‌گرتبوو، یان به‌ شێوه‌ی تاک-و-ته‌را، گێرانه‌وه‌ کرابووه‌ ئامرازێک بۆ ده‌ربڕینی نه‌خۆشی و ئازاره‌کانی کۆمه‌ڵگای لادێ‎یی ئه‌و سه‌رده‌مه‌. له‌ وه‌ها بار-و-دۆخێک‎دا کورته‌چیرۆکه‌کانی حه‌سه‌نی‎قزڵجی، که‌ بیر و فکرێکی تایبه‌ت‎یان له‌ پشته‌وه‌ بوو، هه‌روه‌ها به‌ زانیاری‎‌ له‌ باره‌ی ئه‌ده‌بی کرێکاری‎یه‌وه‌، ده‌نووسران؛ به‌جۆرێک دابڕانێک بوو. له‌ نێو چیرۆکه‌کانی حه‌سه‌نی‎قزڵجی‎دا کورته‌چیرۆکی 'پێکه‌نینی گه‌دا' هه‌رچه‌ند له‌ باری ناوه‌رۆکه‌وه‌ هه‌ر له‌ خزمه‌تی ئیدئۆلۆژی‎یه‌کی تایبه‌ت‎دا بوو، به‌ڵام له‌ باری فۆرمه‌وه‌ هه‌وڵی ئه‌وه‌ی پێوه‌ دیاره‌ که‌ بیهه‌وێ دابڕانێک بێ له‌ چیرۆکه‌کانی خۆی. 'حه‌ساروسه‌گه‌کانی باوکم'ی شێرزادحه‌سه‌ن ‌ له‌و به‌رهه‌مانه‌یه‌ که‌ ده‌کرێ بۆ‌ چیرۆکی کوردی وه‌ک دابڕانێک چاوی لێ بکرێ. تاکوو پێش شێرزادحه‌سه‌ن هیچ نووسه‌رێکی کورد نه‌یتوانی‎بوو به‌و بوێری‎ و زانیاری‎یه‌وه‌ بابه‌ته‌ حه‌رامه‌کان بخاته‌ چوارتوێی گێرانه‌وه‌وه‌. هه‌روه‌ها ئه‌و بۆ هه‌وه‌ڵ‎جار له‌ باری ناوه‌رۆک و تا راده‌یه‌ک‎یش له‌ باری فۆرمه‌وه،‌ توانی فۆرمی گێرانه‌وه‌ی ئێروتیکی له‌ به‌ستێنی زمانی کوردی‎دا تاقی بکاته‌وه‌‌. به‌ دوای ئه‌ودا کۆمه‌ڵێک به‌رهه‌م نووسران که‌ له‌ هه‌وڵی گێڕانه‌وه‌ی ئیرۆتیکی و ده‌روون‎شیکارانه‌دا بوون. چیرۆک و رۆمانه‌کانی فه‌رهادپیرباڵ له‌ درێژه‌ی سوننه‌تی ئه‌ده‌بی پۆست مۆدێرن‎دا نووسراون و زۆربه‌یان له‌ نێو ئه‌و بازنه‌ تایبه‌ته‌دا ده‌خوێندرێنه‌وه‌. له‌ ده‌یه‌ی حه‌فتای کۆچی‎دا شێوازێکی چیرۆک‎نووسی له‌ رۆژهه‌ڵاتی‎کوردستان سه‌رهه‌ڵده‌دا که‌ له‌ کورته‌چیرۆکی کوردی‎دا دابڕان و وه‌رسووڕانێک بوو‌ و توانیی فۆرمێکی تایبه‌ت به‌دی بێنێ؛ کۆمه‌ڵێک چیرۆک نووسی لاو-به‌ تایبه‌ت له‌ بۆکان-، بۆ بره‌و دان به‌و ره‌وته‌ هه‌وڵ‎یان دا و شه‌پۆلێکی کاتیی نوێی رادیکاڵ و ئاوان‎گاردی چیرۆک‎نووسی‎یان به‌دی هێنا. 'خۆر'ی ژوماره‌ یه‌ک تا راده‌یه‌کی زۆر، نوێنه‌ر و نیشان‎ده‌ری ئه‌و شه‌پۆله‌ بوو.‌ یه‌ک‎دوو چیرۆکی محه‌مه‌دی‎ره‌مه‌زانی، ده‌توانین به‌ سه‌ره‌تا و ده‌ست‎پێکی ئه‌و شێوازه‌ دابنێین و باقی چیرۆکه‌کانی دیکه‌ که‌ له‌ ماوه‌ی ئه‌و ساڵانه‌دا نووسران، له‌ درێژه‌ی ئه‌و سوننه‌ته‌دا نووسراون...

  وه‌ک ئاماژه‌ کرا تیۆریی دابڕان، پێی‎وایه‌‌ که‌ تاقمێکی زۆر له‌ رووداوه‌کان ده‌کرێ کوت-و-پڕ و بروسکه‌ئاسا بخووڵقێن؛ بیر و هزری مرۆڤ توانای ئه‌وه‌ی هه‌یه‌ بازی گه‌وره‌ بدا و وه‌رسووڕان و گۆڕان‎کاریی گه‌وره‌ له‌ به‌ستێنی ئه‌ده‌بیات یان سیاسه‌ت یان زانست و... به‌دی بێنێ. لێره‌وه‌ ده‌رده‌که‌وێ که‌ بۆچی ده‌سه‌ڵات‎داره‌کان و داگیرکه‌ره‌کان و ته‌نانه‌ت بورژوا و لیبرال‎ـه‌کانیش، زۆرتر ته‌کامول‎باوه‌ڕن و خۆشی‎یان له‌چاره‌ی تیۆری دابڕان‌ نایه‌! زۆرله‌وانه‌یه‌ وه‌رسووڕان و رووداوێکی کوت‎-و-پڕ، پێگه‌ و به‌رژه‌وه‌ندیی ئه‌وان بخاته‌ مه‌ترسی‎یه‌وه‌! ‌به‌ پێی تیۆریی گه‌شه‌کردن و گووران، ژێرچه‌پۆکه‌ هه‌ر ژێر چه‌پۆکه‌یه‌ و ده‌سه‌ڵات‎دار هه‌ر ده‌سه‌ڵات‎دار؛ یانی به‌ و‌ته‌یه‌کی دیکه‌ تیۆریی ته‌کامول و گووران به‌جۆرێک ده‌توانێ خزمه‌ت به‌ به‌رژه‌وه‌ندی‎یه‌کانی ‌ده‌سه‌ڵا‎ت‎دار و به‌تایبه‌ت داگیرکه‌ره‌کان بکا. به‌ڵام دابڕان‎باوه‌ڕه‌کان پێیان‎وایه‌ که‌‌ مرۆڤ ده‌توانێ باز بدا، ده‌م‎-و-ده‌ست بخولقێنێ، بروسکه‌‎ئاسا به‌دی بێنێ، مه‌وداکان و قۆناغه‌کان تێبپه‌ڕێنێ و شوێن و پێگه‌کان ژێر-و- ژوور بکا؛ بایه‌خ(ئه‌رزش)ـه‌ کۆنه‌کان بسپێرێته‌ پیشانگا و موزه‌کان و بایه‌خی نوێ دامه‌زرێنێ. ئه‌وه‌ یانی پێشکه‌وتن له‌ هیچ بوارێکی کۆمه‌ڵگادا هێڵیی نیه‌ و ئه‌و بیرۆکه‌یه‌‌ که‌ پێی‎وایه‌ هه‌ر گه‌ل و نه‌ته‌وه‌یه‌ک پێویسته‌ گه‌ز‎ به‌ گه‌ز وهه‌نگاو به ‌هه‌نگاو هه‌موو قۆناغه‌کان ببڕێ، لقێکه‌ که‌ به‌ - راست یان هه‌ڵه‌یه‌- له‌ ته‌کامول‎باوه‌ڕی بۆته‌وه.

***

وتاری چیرۆک له‌ نێوان گه‌شه‌کردن و دابڕان‎دا‌ پێش‎تر له‌ سایتی روانه‌ی جاران(!)دا بڵاو کراوه‌ته‌وه‌ و لێره‌دا – به‌هۆی ئه‌وه‌ی به‌شکوو‌ بتوانێ یارمه‌تی‎یه‌کی باسه‌که‌‌ بدا- به‌ که‌م و زیاد کردن و نووسینه‌وه‌یه‌کی نوێ- له‌گه‌ڵ په‌ڕاوێزێک بۆ باسی ده‌وڵه‌ت‎ئابادی و نۆبێل! بڵاو ده‌کرێته‌وه‌.

***




په‌راوێزێک بۆ باسی مه‌حموودی ده‌وڵه‌ت‎ئابادی و نۆبێل:





من قه‌ت بیرم بۆ ئه‌وه‌ نه‌چووه‌ که‌ رۆژێک له‌ رۆژان به‌ڕێز ده‌وڵه‌ت‎ئابادی خه‌ڵاتی نۆبێلی پێ‎بدرێ. هه‌ر وه‌ک له‌و وتاره‌ی سه‌ره‌وه‌دا باس کرا، هه‌ر به‌رهه‌مێکی ئه‌ده‌بی، یان له‌ درێژه‌ی سوننه‌تێکی نووسین‎دایه‌، یان زۆر شۆڕش‎گێڕانه‌ چوارچێوه‌ و سنووره‌کان ده‌به‌زێنێ. ئێستا، پرسیار ئه‌وه‌یه‌ که‌ "کلیدر" و " جای خالی سلوچ" و "روزگار سپری‎شده‌ی مردم سالخورده‌" و‌ چیرۆکه‌کانی به‌ڕێز مه‌حموودی‎ده‌وڵه‌ت‎ئابادی له‌گه‌ڵ کام تاقمه‌ و ده‌که‌وێته‌ لای کام‎یانه‌وه‌؟ هه‌موومان و له‌وانه‌یه‌ بۆخۆشی، کۆک بین له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی که هیچ‎کام له‌ به‌رهه‌مه‌کانی ئه‌و، ئه‌و به‌رهه‌مه‌ نین که‌ وه‌رسووڕان‎یان له‌ چیرۆک و رۆمانی فارسی -چ‎بگا به‌ چیرۆک و رۆمانی جیهانی!- به‌دی هێنابێ. ده‌مێنێته‌وه‌ ئه‌وه‌ی که‌ بزانین به‌رهه‌مه‌کانی به‌ڕێز ده‌وڵه‌ت‎ئابادی له‌ درێژه‌ی چ‎ شێواز(ستایل/سبک)ـێکی چیرۆک‎نووسی‎دا‌ نووسراون. ئاشکرایه‌ که‌ زۆربه‌ی نووسراوه‌کانی ده‌وڵه‌ت‎ئابادی له‌ چوارچێوه‌ی‌ شێوازێکی عه‌وامانه‌کردنی رۆمان و چیرۆکی ریالیستی‎دا نووسراون‌. بۆ شی کردنه‌وه‌ی ئه‌و قسه‌یه‌ پێویسته‌ که‌مێک له‌ سه‌ر رێئالیسم له‌نگه‌ر بگرین. ئه‌گه‌ر بمانه‌وێ به‌ پێی تیۆریی ته‌کامول‎باوه‌ڕیی، چیرۆک و رۆمانی جیهانی دابه‌ش بکه‌ین سێ دار(شه‌جه‌ره‌!)ی گه‌وره‌ی چیرۆک(داستان، کورته‌چیرۆک و رۆمان)مان هه‌یه‌؛ که‌ به‌ (ته‌رتیب)ی زه‌مانی به‌رهه‌مه‌ دامه‌زرێنه‌ر و شوێن‎دانه‌ر و سه‌ره‌کی‎یه‌کان‎یان ئه‌وانه‌ن:

  داری یه‌که‌م: دۆن‎كیشۆت، ‌تریسترام‎شه‌ندی، ژاکی قه‌زاوقه‌ده‌ری وئاغاکه‌ی، به‌رهه‌مه‌کانی گۆگۆل، تاقمێک له‌ به‌رهه‌مه‌کانی کافکا، بۆرخێس، کالوینۆ، براتیگه‌ن، بارتێلمی و پۆست مۆدێرنه‌کان...

  داری دووهه‌م: دێفۆ، ریچاردسۆن، هێنری فیڵدینگ، باڵزاک، ستاندال، مووپاسان، 'شه‌ڕوئاشتی' تۆلستۆی، چارڵز دیکێنز، مارک تواین، تۆرگینێف، چێخۆف، شێروود ئه‌ندرسن، هێمینگ‎وێی، سه‌لینجێر، جان‎چی‎وویڕ، کاروێر، فیڵپ‎راس و...

  داری سێ‎هه‌م: فڵۆبێر، ئاناکارنینای تۆلستۆی، زۆربه‌ی به‌رهه‌مه‌کانی داستایووسکی، پرووست، جۆیس، فاکنێر، بێکێت، ویرجینیا ووڵف، کۆنراد، شه‌پۆله‌کانی رۆمانی نوێی فه‌ڕانسه‌، ئاوانگارده‌کان، رێئالیسمی جادوویی، ره‌وان(سیال)ی زه‌ین و...

  هه‌ڵبه‌ت چۆنیه‌تی پێك‎هاتنی ئه‌و دار و شاڕێ‎یانه‌ و تایبه‌تمه‌ندیی و گۆاڕان‎کاری‎یه‌کانیان پێویستی به‌ لێ‎دوان و لێكۆڵینه‌وه‌ی زیاتر هه‌یه‌ که‌ هیوادارم له‌ داهاتوودا له‌ وتارێک‎دا شی بکرێنه‌وه‌‌.

  ئێستا به‌و زانیاری‎یه‌وه‌، بۆمان ده‌رده‌که‌وێ که‌ ئه‌و لقه‌ی به‌ڕێز ده‌وڵه‌ت‎ئابادی به‌ ڕواڵه‌ت ده‌بێ ده‌ستی پێوه‌ی گرتبێ، ده‌بێ داری دووهه‌م بێ؛ یانی دار و شاڕێ‎یه‌ک که‌ زۆربه‌ی رێئالیسته‌کان خۆیان به‌وه‌وه‌ هه‌ڵواسیوه‌‌. پرسیاری من ئه‌وه‌یه‌ که‌ شوێن و پێگه‌ی ئه‌و، له‌ کوێی ئه‌و داره‌دایه‌ و سه‌ر به‌ کام لقی رێئالیسمه‌؟! خۆ شێواز(سبک/ستایلی)ی ده‌وڵه‌ت‎ئابادی نه‌ له‌ چێخۆف و تۆرگینێف و هیمێنگ‎وێی و سه‌لینجێر نزیکه‌ و نه‌ له‌ مووپاسان و تۆلۆستۆی و مارک تواین و باڵزاک و ستاندال و فیڵدینگ و دێفۆ!!! هه‌ڵبه‌ت شایه‌د بپرسرێ که‌ ئایا ئیمکانی هه‌بوونی رێگا و شه‌جه‌ره‌ی چواره‌مێک نیه‌؟ به‌ڵێ ئیمکانی هه‌یه؛ بۆ نموونه‌‌ نووسه‌رێکی وه‌کوو کۆندرا زۆربه‌ی به‌رهه‌مه‌کانی له‌ تێکه‌ڵ‎کردنی شێوازی چه‌ندین نووسه‌ر و که‌ڵک وه‌رگرتن له‌ بواره‌کانی دیکه،‌ نووسیون؛ یان له‌ تێکه‌ڵ‎كردنی ئه‌ده‌بیاتی ته‌خه‌ییولی کۆن و نوێ‎ و ئه‌زموونی ئیستوێنسێن و دیدێرۆ و ستێرن و سێروانتێس، چیرۆکی فانتێزی و زانستی و... به‌دی هاتوون، وه‌کوو 'خێوی ئاڵقه‌کان'ی ئار.ئار تاڵکین و... ئاشکرایه‌ که‌‌ به‌رهه‌مه‌کانی ده‌وڵه‌ت‎ئابادی له‌و چه‌شنانه‌ش نین که‌ له‌ لقه‌ سه‌ره‌کی‎یه‌کانی شه‌جه‌ره‌که‌ لایان دابێ؛ ئه‌ی رێئالیسمی ده‌وڵه‌ت‎ئابادی ده‌بێ چی بێ که‌ به‌ زۆری‎یش ناتوانین له‌و شه‌جه‌ره‌نامه‌ پڕ له‌ لق و پۆپه‌دا جێگایه‌کی بۆ بکه‌ینه‌وه‌!! ده‌وڵه‌ت‎ئابادی له‌ دوو سێ کورته‌چیرۆکی و له‌ رۆمانی جێگای خاڵی سلووچ‎دا نه‌بێ که‌ هه‌وڵی داوه‌ به‌ره‌و رێئالیسمێکی ره‌سه‌ن، هه‌نگاو هه‌ڵێنێته‌وه‌‌، له‌ زۆربه‌ی به‌رهه‌مه‌کانی‎ دیکه‌ی‎دا وه‌کوو کلیدر و... زۆرتر به‌ره‌و رێئالیسمێکی سووک و نزم چووه‌ یان باش‎تره‌ بڵێین له‌و عوامانه‌ کردنه‌ی رێئالیسم دا، زۆرتر ستراکتوور و ماکه‌ داستانی‎یه‌کان سواون و نزم کراون. به‌ هێنانه‌وه‌ی چه‌ند نموونه‌ ده‌رده‌که‌وێ که‌ ئه‌وه‌ی ده‌وڵه‌ت‎ئابادی له‌ به‌رهه‌مه‌کانی‎دا ده‌رحه‌ق به‌ رێئالیسم کردوویه‌تی زۆرتر له‌ خۆڵه‌وه‌ وه‌ردان و نزم کردنه‌وه‌ی ئاستی رێئالیسمه‌ هه‌تا رێئالیسم. رسته‌یه‌کی ساف و واقع‎نوێنی که‌ له‌ شێروود ئه‌ندێرسۆن و چیخۆف و تۆرگینێف و مارک‎تواینه‌وه‌ ده‌گاته‌ ده‌ستی هیمێنگو‎ێی، چی لێ دێ! ئێره‌ جێگای رۆچوون به‌و ورده‌کاریانه‌دا نیه‌ و ئه‌وانه‌ی شیوازه‌کانی گێرانه‌وه‌ ده‌ناسن ده‌زانن هێمێنگ‎وێی چۆن هه‌ر له‌ ناخی رێئالیسمه‌وه‌ به‌ که‌شفی تازه‌ی ئیمکاناتی رسته‌یه‌کی ساده‌ی خه‌به‌ری گێڕانه‌وه‌یه‌کی نوێی به‌دی هێنا. یان نموونه‌ی به‌رچاوتر که‌ بۆ ئه‌م باسه‌ نزیک‎تره، رێئالیسمی جادوویی ئه‌مریکای لاتینه‌ که‌ مارکێز و خوان‎رۆلفۆ و... چۆن توانی‎یان رێئالیسم ناوچه‌یی بکه‌ن و له‌و ناوچه‌یی کردنه‌دا چی به‌ رێئالیسم زیاد کرا و چۆن له‌و ناوچه‌یی کردنه‌دا ئیمکاناتێکی زۆر و تازه‌تر به‌ گێرانه‌وه‌ی ته‌نانه‌ت رێئالیسم‎ زیاد بوو. یانی ده‌وڵه‌ت‎ئابادی و رێئالیسم‎نووسه‌کانی ئێمه‌ نه‌ ته‌نیا وه‌کوو سه‌لینجێر و هیمێنگ‎وێی هیچ‎یان به‌و رێئالیسم‎ـه‌وه‌ زیاد نه‌کردووه‌ که له‌ چێخۆف و تۆرگینێف و‌ مارک‎تواین‎ـه‌وه‌ پێ‎یان ‎گه‌یشتووه‌، به‌ڵکوو زۆر شتی‎شیان لێ که‌م کردۆته‌وه‌‌. ئه‌وه‌ شایه‌د هه‌ر ده‌وڵه‌ت‎ئابادی نه‌گرێته‌وه،‌ زۆر نووسه‌ری دیکه‌ش‌ بگرێته‌وه.

  نه‌ناسینی رێئالیسم و ناشاره‌زابوونی نووسه‌رانێکی که‌ به‌داخه‌وه‌ به‌ زانیاری و زانستی پێویسته‌وه‌‌‌ له‌و شێوازه‌دا نه‌یان‎نووسیوه‌،‌ -چ له‌ ئه‌ده‌بیاتی فارسی و چ له‌ ئه‌ده‌بیاتی کوردی‎یش‎دا- بۆته‌ هۆی ئه‌وه‌ی که‌ زۆرکه‌س- ته‌نانه‌ت نووسه‌ر و ره‌خنه‌گریش- خراپ له‌ رێئالیسم حاڵی بن و رێئالیسم ‌ له‌و به‌رهه‌مانه‌ی تاقمێکی تایبه‌ت ده‌ینووسن کورت و که‌م بکرێته‌وه‌! بۆ نموونه‌ له‌و به‌ینانه‌دا کتێبی دووبه‌رگی(داستان‎کوتاه در ایران)ی حسه‌ینی پایه‌نده، چاپ و بڵاو بۆوه‌،‌ چوارسه‌د لاپه‌ڕه‌ی ته‌رخان کراوه‌ به‌ کورته‌ چیرۆکی رێئالیستی له‌ ئێران‎، زۆربه‌ی ئه‌و پێوانه‌ و پێناسانه‌ی که‌ ئه‌و بۆ رێئالیسمی ده‌هێنێته‌وه‌ ئه‌وانه‌ن وا ئه‌و ده‌توانێ له‌ نموونه‌کانی خۆی‎( ده‌وڵه‌ت‎ئابادی و شه‌هلا په‌روین‎روح و حسن بنی‎عامری...) بیبینێته‌وه‌!! له‌ حاڵێک‎دا له‌ ئێران هیچ‎که‌سێک به‌قه‌ده‌ر به‌هرامی‎سادقی نه‌یتوانیوه‌ - له‌ پێوانه‌ جیهانی‎یه‌کانی کورته‌چیرۆک‎دا- خۆی له‌ لقێکی گه‌وره‌ی رێئالیسم‎دا ببینێته‌وه‌ که‌ سه‌رچاوه‌که‌ی ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ چێخۆف. سڕینه‌وه‌ و(حه‌زف)ی به‌هرامی‎سادقی ‌له‌ کورته‌چیرۆکی فارسی‎دا یانی تێ‎نه‌گه‌یشتن له‌ روحی چیرۆک؛ هه‌رچه‌ند که‌سێک کردبێتی که‌ مۆری دوکتۆری به‌ نێو چاوانه‌وه‌‌‌ نابێ! سڕینه‌وه‌ی نێوی به‌هرامی سادقی له‌ چیرۆکی رێئالیستی فارسی‎دا، یانی تێ‎نه‌گه‌یشتن و خراپ حاڵی بوون له‌ رێئالیسم، یانی ئه‌وه‌ی که‌ ئێمه‌ رێئالیسم ته‌نیا به‌و چه‌ند به‌رهه‌مه‌ ببه‌ستینه‌وه‌ که‌ ده‌وڵه‌ت‎ئابادی و‌... نووسیویانه‌! نوێنه‌رایه‌تی کردنی رێئالیسم له‌ ئێران‎دا له‌ لایه‌ن که‌سانێکی وه‌کوو ده‌وڵه‌ت‎ئابادی و ده‌روێشیان و...(به‌ بڕوای من ئه‌حمه‌دی مه‌حموود به‌ هۆی ئه‌وه‌ی له‌ به‌رهه‌مه‌کانی‎دا تێگه‌یشتنێکی جیهانی‎تر له‌ رێئالیسم نیشان ده‌دا، جیاوازی هه‌بوو له‌گه‌ڵ ئه‌مان) بووه‌ هۆی ئه‌وه‌ی زۆرێک له‌ نووسه‌ران و به‌ تایبه‌ت نووسه‌رانی لاو به‌جۆرێک له‌ رێئالیسم مه‌ودا بگرن و ڕێگه‌یه‌ک که‌ چووبه‌ک و ساعیدی و به‌هرامی سادقی به‌ دروستی پێی‎دا رۆیشتن زۆر زوو کوێر ببێته‌وه‌ و که‌س نه‌بێ درێژه‌ی بدا.

  ده‌گه‌ڕێمه‌وه‌ سه‌ر قسه‌که‌ی کۆندرا: "روحی رۆمان، روحی درێژه‌ پێ‎دان(تداوم)ـه‌..." رۆمانه‌کانی به‌ڕێز ده‌وڵه‌ت‎ئابادی له‌ درێژه‌ی چ به‌رهه‌مێکی ناوخۆ و ده‌ره‌وه‌دا نووسراون؟! کام شێواز و لقی رێئالیسم‎یان گرتۆته‌ به‌ر ئێمه‌ له‌ لقه‌کانی رێئالیسم‎دا به‌رهه‌مه‌کانی ئه‌و له‌ کوێ‎دا دابنێین؟ له‌ نێوفارسه‌کان‎دا پێش به‌ڕێز ده‌وڵه‌ت‎ئابادی، سادقی چووبه‌ک و به‌هرامی سادقی و ساعیدی، هه‌نگاوی باش‎یان له‌ به‌ستێنی چیرۆک و رۆمانی رێئالیستی‎دا هه‌ڵێناوه‌ته‌وه‌، به‌هرامی‎سادقی له‌ کورته‌ چیرۆکه‌کانی‎دا له‌ درێژه‌ی کاره‌کانی چیخۆف‎دا دا‌ده‌نرێ و ساعیدی له "عه‌زادارنی به‌یه‌ل"دا به‌ توندی له‌ هه‌وڵی ئه‌وه‌دا بوو ئه‌و چوارچێوه‌ ته‌نگه‌ی رێئالیسم به‌و ئیمکاناته‌ی زمانی فارسی له‌به‌رده‌ستی داده‌نا، به‌رفراون‎تر بکاته‌وه‌‌. ئایا ده‌وڵه‌ت‎ئابادی و هاوچه‌شنه‌کانی توانیان خشتێک له‌ سه‌ر ئه‌و خشتانه‌ دابنێن وا به‌هرامی سادقی و ساعیدی و سادقی چووبه‌ک دایان‎نا؟! یان نا، ئه‌وان به‌ لاڕێ‎ بردنی رێئالیسم و عه‌وامانه‌کردنی، بوونه‌ هۆی ئه‌وه‌ی دواتر ئیمکاناتی گێڕانه‌وه‌ی رێئالیستی‎ فارسی گه‌شه‌ نه‌کا و هه‌ر له‌و ئاسته‌دا بمێنێته‌وه‌‌ و ته‌نانه‌ت بوونه‌‌ هۆی خراپ حاڵی بوون(بد فهمی) له‌ رێئالیسمیش!


۴ نظر:

  1. کاکه‌ عجه‌ب بازاڕێکت بۆ کاک محه‌مه‌د درووست کردووه‌ .ئه‌وه‌ بۆ خۆی هه‌ر ده‌یبڕێ و ده‌یدوورێ،وه‌ڵلا ئه‌مین گردیگلانیش تای ناکا.سانسۆری مه‌که‌ به‌ رێزه‌وه‌ بۆ کاک محه‌مه‌د

    پاسخحذف
  2. خۆ ده‌زانی مه‌به‌ستم وبلاگی تاریک و روون بوو.کردوویه‌تی به‌ به‌یتی بله‌

    پاسخحذف
  3. این نظر توسط یک سرپرست وبلاگ حذف شد.

    پاسخحذف
  4. کاوه‌ گیان ئه‌گه‌ر بزانی چ ئۆخژنێکی به‌رین به‌ هه‌ناومدا گه‌ڕا که‌ دیتم وشه‌کانی ناخت له‌ ماڵه‌که‌م دا هه‌ناسه‌ ده‌ده‌ن.ئاره‌زووی سه‌ه‌رکه‌وتنم بۆت هه‌یه‌ له‌ هه‌ر کوێ بی،ببووره‌ حه‌زم کرد نامه‌که‌ت وه‌ک رازه‌ شیرینه‌کانی ناوه‌وه‌م له‌ به‌ر چاوان لابه‌م.

    پاسخحذف

بۆ دانانی بۆچوون سه‌ره‌تا نام/آدرس اینترنتی
یان ئه‌گه‌ر ناتهه‌وێ بناسرێی { ناشناس }هه‌ڵبژێره‌ و پاشان له‌ سه‌ر - انتشار نظر- کرته‌ بکه‌

گه‌ڕان له‌م ماڵۆچکه‌دا